Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

MEA TI’ NAACHI TS’UR YETE TU
WORO BAY KIN YAN ICH U KAHA
XOK’ENO’ ICH U MEHEN kahar hach winik yete
chen kah tan u yiriko’ bihk tan u tsoytar u
mea ti’ naachi ts’ur, a winiko’ k’axa’ tuba
u taro’: hach winik, Ch’oles, Tzeltales yete Tzotziles,
tuba yano’ k’axa’ bay ku metiko’.
Baykin yohero’ a hach winik yete chen kah, ne
u ki’ mukrabaho’ ti’ nukuch winik, tan u ch’eho’
u nukir, yok’o u kaniko’ u her ba’ u tar naachi,
tubar ku tsikbaho’ yete tu’ ku bino’. Ma’ ne
xanta wa, a he’ mehen kahar ti’ ku bin yirik u
bah yok’o u pa’k’a, lutskay yete kinsa bak’, ti`
kana ta’k’in ti’ u manik: no’k’ toh chuya’, o’chi
ich makenmak, ba’ yete ki’p’ ku mea o ku hok’o
naachi ti’ u kanik hu’un.
A hach winik yete a chen kah mok kaha’ ich
u k’ax hach winik tarak ma’ ya’p’ mea xuba
kuxa’(o mok yan u t’ano’), yan hunto mok ku
hok’o ich u mehen kahar ti’ u bin tuba yan
xo’k’o kahar ti’ u kaxtik u mea; chen, ne pim
mok ku yirik u mea ti’ naachi ts’ur, ku chak anta’
ti’ u hok’o u ta’k’in bek bix a palenque xok’o
tian. Tu’ ku nah meaho’ lahi’ ich u nahi tuba ku
niktar ts’ur, ku metik nah ti’ u wene ts’ur, yutskintik
u way, mea ich nahi o’chi, purik ts’ur ich k’ax,
purik ich yahkarum o mosik yete chem ich ha’.
Bexi’ ku metik ba’xtak yete ku kanik.
6
6
E’TYEL K’ELOÑIBÄL YIK’OTY
CHUKI AÑTYAK TYI LAKLUMAL
TSA’ LÄK’TYESAÑLOJOÑBÄ K’EL bajche’ chumulob
tyi matye’el Lacandona yik’oty bajche’
muk’ob tyi et’yel yik’oty xpaxyalob tyi
jujump’ej xchumtyälob che’ bajche’ Lacandones,
Ch’oles, Tseltales yik’oty Tsotsiles, kome
k’exeläch bajchetyak tsa’ imäktyayob ilumobtyak
jiñ cha’añ k’exeltyakäch tsa’ lok’i isumleltyak ili
e’tyel.
Iñuklel imelbalob Lacandon lotybilbä k’äläl tyi
wajali tyi ña’tyibalob lakta’tuchob wolix ik’untye
k’extyiyel majlel, wolix ik’äñbeñob iñatyibal
kaxlañob, che’ bajchetyak iñusak’äñ, imelbal,
chukityakbä mi k’äñob tyi e’tyel, tyi xäñbal.
Maxtyo jali tsa’ kaji tyi k extyäyel, wäleyi
kabälix mi chukob: chäy, bätyä’eltyak yik’oty
wolix ipäk’ob yañtyakbä päk’äbtyak icha’anobä
kaxlañob, mi choñob cha’añ mi mäñob ibujk,
bälnäk ältyak, lajtye’, tyi tyojlelob kaxlañob
yik’oty cha’añ mi lok’elob majlel tyi k’el juñ tyi
tyejklumob kaxlañob.
ma’añik kabäl weñbä e’tyel mi tyajob jiñi Lacandones,
juñtyikil chatyikil mi tyajob e’tyel tyi
lumal, yambä mi lok’elob majlel tyi e’tyel ba’
läk’älbä tyeklum tyi lumal, che’ bajche’ tyi Palenque,
tyi xchumtyälob ba’ mi ik’otyelob kaxlañob
tyi paxyal, jiñi e’tyel mu’ bä imelob jiñäch
6
YA’TELUL YILEL YUTSIL LUM SOK YA’TEJIBAL
TALEL KUXLEJALIL TA TSOJP SLUMAL NAKLEJETIK
NOPOL YAKAL KILBELTIK TE bit’il ay xkuxinelik te
yajwal lum k’inaletik te ayik ta toyem te’
ak’ ja’maletik ta sbiil “ selva lacandona “
yakal spasbelik ya’telul sok te mach’atik ya xk’otik
ta ula’tawanejetik, jelosba ta ilel te bit’il ya sna’ik
spasel, ta juju jkum stalelik te bats’il winik antsetik:
jich bit’il ka’benaletik , ch’oletik, tseltaletik sok
tsotsiletik,melel te ya’telik soknix yich’el ta muk’ te
banti kuxulik ma me pajaluk te bin ya staik-a, yalemoel
melel ja’ chikan te bi yilel skuxinelik ja’ jich
ya staik te bi ut’il ya sk’an yo’tanik ya xkuxinike.
Te namey stalel skuxlejalik te ka’benaletike, ja’me
akuxiniktel yu’un sp’ijil sjol yo’tanik te nameye,
jaito ja’ sk’ejojik ta lek ta yo’tanik namey me’el
mamaletik, yo’tik yakal ta ch’ayel te bit’il akuxiniktel,
ja’me yakal snopbelikix te ach’ kuxinel ,
ja’me yakal slok’tebelikix te skuxlejal “occidental”
ta sbeib k’op a’yejetik soknix sbeibik ja’ la yich’ik
ta muk’ la yich’ik sujel ta xch’uunel. Ma jaluk
ak’ax k’aal te yajwal te mach’atik ayik ta toyem te’
ak’ ja’mal och xch’uunikix te yan a’telil ya spasike
te tsak chaye sok te ts’i’weje, ch’axix ta yo’tanik
melel ja’meix ya’telik te sts’unel bok itajetik, ja’nix
jich ja’ ya sk’anikix te bayel ya staikix tak’in-ae
ja’ me jich ya xju’ smanik-a te bitik ya xtuun
yu’unike jich bit’il; jalbil lekil k’u’ilpak’il, kaxlan
we’eliletik, kaxlan son mak stojel sbeibik te ya
| 118