Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

YAH CHUN U T’AN A HU’UN
A
NAACHIR TS’UR NE ch’ikbina’ nachi’, ma’
ne uchak ha’ri’ ku k’uchu tuba ne
nach u kahar, a k’ax yete u chuni winik
hunmu’ch’ yan way yok’o lu’um. A he’ kaharo’
lahi’, tan u yira’ a mea ti’ a naachir ts’ur tan u
k’axik ti’ u tsoytar u kahar, tu woro u her a tumen
ba’ he u k’uchu muk’ u k’axe a uchben winiko’,
ma’ ne uchak ma’ ne pim ts’ur naach u tar.
Tan ah ka’ikex bihk tabar a behe’ yete tan ak
ch’uktikex u k’uchu a naachir ts’ur ich u k’ax
hach winik, ich u lu’um Chiapas, México, tan
ah kirikex bihk ku k’axbar a uchben winiko’. U
baho’ a winiko’ kubin u tsikbate u weya’k’ yok’o
u mea yete u tukur, p’isi’ kubin u tsikbate a uchben
tsikbar yete u t’an u nukir winik.
A he’ hu’un yanti’ hunbuhk’a’ kutar ka’p’e: u
yoh chuni, ku tsikbatik a naachi ts’ur ich mehen
kahar yete bihk ku yantik ti’ u tsoytar a mehen
kahar; ka’p’e, ku ka’ bin u yirik a t’an u chuni
winik yete tu’ kaha’ lahi’ mok ku bin mea yete
naachi ts’ur ich mehen kahar; oxp’e, ku bin u
tsikbate tuba yani a mehen kahar yete bihk kira’
u k’ax hach winik; lahtunup, ku bin u tsikbate
bihk yoh chunba u kahatar; hunbuk’a’ yete
hunbuk’a’ kutar hunp’ei’, ku bin u tsikbate bihk
yah chunba yete a mea ti’ naachi ts’ur ich naha’,
metzabok, lacanja’ chansayab, nueva palestina
yete frontera corozal; ti’ u xu’po ku bin u tsikbate
bihk tan u k’axba tu woro u chuni winik yok’o u
YOCHIBTY’AÑ
ILI XAMBALOB SÄ’TS’BIL ik’äb k’aläl tyi xujk’tyak,
jiñobách xñatyi xchumtyälob, baki jini
chu’bä-antyak yik’oty melbaläl añaxtyo tyi
junpejtylel. Ili xchumtyälob woliyob tyi wokol
cha’añ yambá xambalob wolibä its’ibuñ malel tyi
kolelob, woliba iloñ pijyañob cha’añ jach yik’oty
yañtyakba ña’tyibaläl, muk’bä ijem malel ikuxtyälel
ña’tyibal, maxtyo pojali junmujch’ jaxtyo
añob yambätayk xchumtyalob.
Tyi tejchibal mi lajk’atyibeñ lakbä bajche añoñlaj
wäleyik’oty bajchetyak ak’bil icha’añob xambalob
tyi mu’ch’oltyak tyi matye’el lakantyona,
ya’ tyi estaru tyi Chyapas, Mejiku; bajchetyak
iñuklel komolmelbaläl ya’ bä tyechbil yik’oty
ik’extyäyel lajkäñol muk’bä imelel tyi k’elol.
Jiñobách ixity’ob malel muk’bä ikajel isu’beñoñla
bajche’ añob ichajpaya yik’oty wolibä iyubiñob
, bajchetyak añ yoñoty’añob yik’oty inopbal
lakñojtye’elob.
Ili juñ wukchajp mi ch’äñtyilel ibäl: ñaxanbä
jinach mi lak’elbeñ isumlej ili turismo
comunitarioyik’oty chu’ bä mi yä’k ya’ tyi desarrollo
local, tyi cha’chajplel jinach cha’añ milak’el
isumlel ili melbaläl, yik’oty ña’alty’añ kome
lajalax bajche’ ili turismo comunitario; tyi yuxchajplel
jinäch mi yäjlel bajche’ an ili matye’el
lakantyona, bajche añtyak; ichänchajpjlel mu’
bä ipäs bajche’ tsa’ k’otyiyob tyi chumtyäl ila
tyi matye’el lakantyona; tyi jo’chajplel yik’oty
LIJK’IB K’OP AYEJ
TE YILEL YUTSILAL LUM k’inal yakal skoltayel bayunax,
te batik maktilabil yu’un paraje’etik
te namatik to ay, te ayik ta jun balumilal
sok te talel kuxlejaleletik te junay ay. Jaik
paraje’etik-to ja’te mach’atik yakalik ta woklajel
yu’un atèlil tirista te ya x-ochik ta at’el ta swenta
xchitesel te paraje’etik, te bayalik yakalik ta
samliyel, sjelel sok yantik lekubel, ya xju’ tulanaj
be’el yu’un lekil bats’il kuxinel, aytonax tebuk
ja’wil ta ora ini te junax ayik ta spamal slum
sk’inal occidental.
Ta sleelbel-to ya jojk’ibeytik ta swenta smelelil
sok smeleli ak’bil ta turismo ta chajp’alchajp’
ta toyem te’ ak’ ja’maletik, ta slumalil Chiapas,
Mèxico; ta swenta slekteselstalel kuxinel te ya
stak’ik ilele. Jaik me te mach’a la spasik ini at’elil
to te mach’a ya stak’ yalbatik ta swenta te snopjibal
yu’unik, soknix te sk’oplalul ijk’tabil yu’un
xchichmamik.
Te tsibubil jun to chajp’anbil ta juk chajp’: ta
sbabial yame yalbey sk’oplalulyu’run turismo comunitario
sok te koltayel ta swenta smuk’ubtesel
mok ch’itesel; ta xchebal yame yich’ ilel te
sk’oplalul yu’un talel kuxlejalil te pajaluk sok te
turismo comunitario; ta yoxebal ja’me skoplal
te banti ay mok nakal te ja’mal lakantona; ta
xchanebal yame yak’ ta ilel ta spisil te bit’il
chikna te paraje’etik-e yu’un bats’il winiketik te
banti la yich’ pasel ini at’elil to; ta yo’ebal sok
| 24