Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

Kin wa’ariko’, a mea ti’ naachi ts’ur tarak ku
k’axik, a mehen kahar ich u k’ax hach winik, ma’
u p’atiko’ u chuni tio’, tak tan u k’axba xuba
hechka’ u winiki, ku ya’ara tio’ ne yantio’ tsikbar,
yan u t’an yete yoher baykin poch u mete. A
hach winik, ne tsoy u yiri ti’ ts’uro’ mok ku tar tu
xima.
Ma’ oyna’ wa he’ tsoytar u mehen kahar, yok’o
mea ti’ naachi ts’ur ich mehen kahar, he’ u yantik
u much’ik u baho’ a winiko’ yete he’ u yantik ti’
ma’ u p’atik u chuni winik, tak ku k’axb, chen
ma’ u p’atik u chuni tio’. A behe’, a hach winik
yete chen kah ich u k’ax hach winik poch u metiko’
mea ti’ naachi ts’ur ich u lu’m yok’o u t’ano’,
yok’o a he’ ku mosik u tukuro’,tukur, oher lahi’
mok ku metik u kaha. Bek tu ya’ara teno’.
Adriana, de Nahá
Mi yutyel lakäl cha’añ tyi k’extyäyel tyi tyojlel
xk’eloñelob, jiñi lakpi’älob muk’ach ikäñtyañob
ijiñilelob kome muk’äch ip’ijsob ili xk’eloñelob
kome ma’añik mi sajtyel imelbalob kome utsatyäch
tyi k’elol bajche’ chumulob.
Tyi ñumeltyo k’iñ mi isu’b ibä mi woläch tyi
kolelob majlel yik’oty tyi käñtyäñtyel imelbalob,
kome muk’äch imelel ikomo käñtyañob majlel,
jiñi lakpi’älob tyi selva lacandona yomob isu’bob
e’tyeläl tyi chumlib tyi k’äñol ity’añob, tyi su’bol
ipensarob, iñ’atyibal, ijiñilelob, che’ äch tsa’
iyäläyob.
xk’opojikix sok ja’ix ya snop sjol yo’tanik te
bi pasel ya sk’an ta sna slumik.
–Yakal ta ch’uunel te namey k’op a’yeje te
ya stsob xchap sbaik ta banti tsojp lumetik
te k’alal ya sk’anik te yilel yutsil lum k’inal.
Ya spasik muk’ul tsobajel ta tsojp lumetik,
yu’un xchapel chonbajelil sok spukel te
jayeb la staik ta sjol ya’telik.
–Ja’nix tey ya xbayelum ta sokesel te lum
k’inal yu’un bi xchopolil sok k’a’paletik te
wokol ta chajpanel, ya xbats’e melel wokol
ta lok’eseltel tey ta toyem te’ ak’ ja’mal te
bitik ma xtuunix wokol ya yil te lum k’inal
te mayuk yipik sok wokol ta lekubtesel.
–Ya xjajch sjol yo’tanik te j’anax te keremetik
sok te me’el mamaletik te yak’o yo’tanik te
ja’ nail ya sk’an xja’tejik ta tojelil, te m ato
ja’uk, ja’ makbil ta swentaik te mach’atik
nail yu’unike.
Ya xlajix ko’tantik ta yalel binti, te yanajel yak’o
te yilel yutsil lum k’inal, te tsojp lumetik tey ta toyem
te’ ak’ ja’mal ka’benaltik, mayuk xch’ayojik
te bi yilel stalel xkuxinelik, jich ta alel, yakal
yak’beel sbaik ta ilel ta stojol sjoytak ja’ chikan te
bintik ay yu’unik ta swentaik, manchuk tey yakala
te yanajele, chikan ta na’el stojol te jtsojp lum
te ay bit’il k’axemtel k’axemtel k’aal yu’unik, ay
jun sk’opik sok
Jun cheb bi ya sk’an ya spas yo’tanik stukelik.
Ja’nix stukelik te bi yilelik ayik, aynix tsojpol
| 164