Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

ti’ naachi ts’ur, u k’at ya’arik ch’upraho’ he’ u
t’an bek bix a xi’ra uchik chen u cha’antiko’.
Tuk’in oki a ch’upra tu mea ti’ a naachi ts’ur,
ku mu’ch’ik u bah yete u boho’ p’isi’ yete u her
winik; a he’ u mea ch’upra ku yanta’ ti’ u kana
ta’k’in ti’ ti’ u manik yo’ch u tiar yete, ma’ u
ch’uktik u ta’k’in xi’ra. A ch’upra ku mea ti’ u
ts’aik u kanhu’un u tiar, tarak yanti’ u bin naachi
ti’ u kanhu’un, bexi’ ku mea ti’ u metik tsoy
yatoch yete ku manik u maska’i ti’ u metik yuh.
Mehen ta winik yete u k’axba tuk’in ku hok’o ich
u k’ax ti’ u bin ich u her kahar. A mea ti’ naachi
ts’ur ku yanti’ ti’ u her winik ich u chuni siglo
XXI mana’ ka’chik way; ne yan bo’wi tio’ bein
chunba u metiko: yan ka’p’e Reservas a Biosfera,
meta’ mas ne tsoy u beri (xak’a’ yete u mea a
Zapatista de Liberación Nacional (EZLN), chen
ma’ tu woro lah pak’a’ u beri, ich a tumen ba’
yete a yahkarum, mok ku yirik a t’an, a naachi
ts’ur mas se’p’ u yirik tuba yani a mehen kahar.
A Mehen ta winik tan u mu’ch’ ku baho’, tan u
metik u baho’, lahi’ mok tu yoh chuna u k’atik
ti’ u kansa’ u mea ti’ naachi ts’ur yete bihk ku
metiko’. U yohero’ bexi’ he’ u mea bek bix a
nukuch winik bein ku k’atik u lu’um Ich tuba ku
mu’ch’ik u baho’ a winik, bexi’, ne u yoher bihk
ku k’atik ti’ u ts’abati’ u nahi tuba ku niktar ts’ur,
ku metik u beri tuba ku xima a ts’ur, ku kukintik
ki’p’ solar o ti’ u bin ich peta’. xima ich u kor
hach winik, he’ u xima tuba hmeta’ u beri ti’ u
Ili x-ixikob weñ ñuk ik’ajñibalob kome mi
lajk’elob bajche’ mi melob ili ñich-e’tyel jimeku
cha’añ yom mi lajk’elbeñ iñuklel ili e’tyeläl.
Mi lajk’el ilatyi lumalältyak ka’bälix ili ch’ityoñ
wiñikob mi malelob tyi yambä tyeklum cha’añ
mi säklañob e’tyel, kome ma’añik mi k’el ila tyi
lumal jimeku cha’añi mi lok’el isäklañ tyi yambä
tyeklum. ixku ili lakbijlel baki mi lakñumel woli
ik’el ili (EZLN) kome jiñobi mi mejlel ityempañ
ili lakp’iälob cha’añ mi yälob pejtyelel chuki yom
ila tyi lumaläl.
Ili ch’ityom wiñikob mi lajk’el wäle cha’añ
weyomob e’tyel kome mi säklañob baki mi
tyajob tyak’iñ cha’añ ili e’tyel yom mejlik ila tyi
laklumalal kome ili ch’ityoñ wiñikob mi malelob
ipekañob ili añobtyakbä iyektyel cha’añ mi kotyañob
bajche’ mi lok’emalel ili e’tyeltyak.
Che’ bajche’ mi lajk’el ilatyi lumaläl añ kabäl
chuki yom melik, mi lajk’el ili ch’iyom wiñikob
jiñach woli ike’lob malel ili e’tyel kome mi lajk’el
cha’añ mi yäk’eñoñla lakña’tyibal baki ora mi
lajk’otyel ila tyi selva lacandona kome añ ka’bäl
chuki yom majlel lajk’el che’ bajche’ imelbalob,
iñusak’iñ yik’oty bajche’ mi kojsañob ili ajiñ.
Ili yotyotyob ila tyi selava lacandona weñ
u’ts’atyax tyi k’elol kome melbil tyak tyi tye’
yik’oty tyi yopol huano jiñach yomtyakbä malel
laktsajiñ. Yik’oty yom mi k’añeltyak tyi laklumal
cha’añ ma’añik ka’bäl mi ibi’b-añ pañämil ili tyi
lumaläl.
bayel namey we’el uch’baliletik lek na’bilixsba
ja’ ya sjeloninix te we’elil te ya spasik yajwal
jlumaltik, te mach’atik ya xk’otik ta ilaw, ja’
ya sjelikix te we’eli te ay makalik ta lataetik,
ja’lek ya yilik te tey ya yich’ pasel te banti
toyem te’ ak’ ja’maletik sok te banti ay te lejchel
pat naetik, te jalixtel ma xyak’ik ta lajesel te
namey we’eliletik, jaito ay cheb ya’yejul, sbabil
ya xjala ta pasel, ya skuyik ta me ma smulanik
te ula’tawanejetik melel ma sna’beyiksba ta
lek, yo’tik ma jichukix te ula’tawanejetike ya
sk’an sna’ik slajesel ach’ we’eliletik, sok ja’ ya
smulanik te pasbil sok biluketik te tenanix ay-a,
ja’ jich lek ya yil ula’tawanejetik te jayeb k’aal
ya sk’an x-ayinik te banti ayike.
Ya xju’ ya kaltik te bitik ay yu’unik te yajwal
jnaklejetik, ja’nix sts’unojik ya slok’esiktel ta
sk’alik, melel ma ja’uknax tey kuxulik-a te spasel
yilel a’tel yu’un ula’tawanejetik, ja’ jich ya spasik
te yantik jnaklejetik te ja’nanix ya’telinejik spasel
yawil sk’alsbok yitajik sok a’tel ya xtuun yu’unik
ta lum k’inal.
Te k’alal ya xbajtik ta yilel banti ay yantik tsojp
lumetik jich bit’il ta “ Frontera Corozal “, sbeinel
spaxatayel “ Pozo Po’op Chan “ sok sna Ch’en
Ulich, ja’me yanxan ya staik tojolil-a ma me ayuk
ta p’ajel yu’unik te jayeb bats’il winiketik te ayik
ta toyem te’ ak’ ja’mal, te jayeb stsobo sbaik ta
chonbajel ya me spukbey sbaik stukeliknax te
jayeb lok’emix yu’unik te sjole, ta me mauke ja’
| 148