Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

A naachi ts’ur lahi’ ku metik mear, mok ku
metik a he’ mea yete mok ku tar tu xima, ne
tsoy yirik ku k’uchu ich u mehen kahar, ku
karantiko’ a k’ax yete ku karantiko’ ti’ ma’ u
k’axba u chuni tio’. (HERRERO, 2007:07)
A he’ mea ti’ naachi ts’ur poch u metik mas ne
tsoy bek bix ti’a ts’ur bixa mok mea ti’, ti’ u kaniko’
u karantik k’ax yete tu woro u chuni winik
tuba ku k’uchu ts’ur. A mea ti’ a naachi ts’ur
solidario mena’ ti’ ma’ hwes ti’ u tsoytar, ti’ yani
ich u continente europeo ti’ ku k’uchu ich África,
Asia yete América del Sur.
A naachi ts’ur solidario ti’ u tar ich u kahar norte,
mas ne tsoy, a ts’ur he’ u k’axik u bah yete u
chuni winik a bex tuk’in ku bin ne tsoyor.
Ich América Latina hok’i hup’e k’axa’ ich hach
kahar, a naachi ts’ur ich mehen kahar bek bix a
naachi ts’ur solidario ti’ hmeta’ ich kahar norte
asta ich u kahar sur.
A naachi ts’ur ich mehen kahar yan u yu’yiko
tu woro mok ku mu’ch’ik u baho’ ti’ u mea
ich u lu’um bexi’ ti’ u ye’sik tu woro baykin
yan ich u mehen kahar, yete yan u yirik bihk
ku t’axik a ta’k’in ku yoko ti’ ts’ur, tan u metik
mas ne tsoy ti’ a ts’ur. (MALDONADO, 2005: 05)
Ich a he’ mea ti’ naachi ts’ur ku yantik ti’ u
tsoytar, bexi’ he’ u kraxmetik a hach kahar yete
u chuni winik p’isi’ u k’ax. Bein, yan u kaniko’ u
mea a bex u bahi’ ku bin u mete yete ku bin u
yirik u mea ti’ naachi ts’ur ich mehen kahar
añobtyak yik’oty tyoj añächbä baki jaxäl
ilumalob, mi sutyk’iñ ibä tyi su’boñel yik’oty
tyi yakäñtyel yik’oty tyi pujkel k’eloñibältyak,
kome tsa iyotsa ity’añ (CARETO Y LIMA,
2006:58).
Ili tyi k’elol xkäñtya xämbalob yom iñopob xñijka
k’eloñel tyi pejtyelel pañämil tyileñumelobä
cha’añ mi sujtyk’iñob ikäñtyañ tyi kolelel tya’k’iñ,
kome mu’k’äch imelel ityajob ityak’iñ lakpi’älob
tyi lumal che’ mi k’otyelob xpaxyal ñajtybä
xch’oyolob. Che’ ja’el mi imelel ik’äñob iña’tyibal
lakpi’älob cha’añ tyi käñtyäñtyel chukityak añob
icha’añ ya’ tyi lumalob ba’ muk’ob tyi e’tyel
lakpi’älob.
Ila tyi xuk’tyälel woli ilok’el yañtyakbä isujmlel
icha’añ xämbalob kome lajal yik’oty ili puñtyäñtyel,
baki ili xpaxjalob mi yäk’ob tyijikñäyel,
mi ts’itya ak’ob iyutslel ipusik’al che’ mi k’otyel tyi
paxyal ba’ añob iyalä choñoñelob lakpi’älob.
Ili xk’el p’uñtyaya mi tyejchel iye’tyel tyi tyolel
lakp’iälob kome jiñobäch muk’obä tyi e’tyel
mach añobik tyi k’ab yumäl, che’ jiñi mi lok’elob
tyi weñ kome jiñobäch mi tyeme k’elob malel
jiñi e’tyeläl.
Ili tyi k’elol p’uñtyaya mi k’uxbiñ jiñi xchoñolñelob
muk’bä imelobtyak tyi lumal ixku jiñi
xpaxyalob mi ya’ k’ob iyutslel ipujsik’al kome
mi tyajob ibä yikoty lakpi’älob che’ ja’el mi
weñ p’is chukityak añob icha’añ tyi lumalob
lakpi’älob. (HERRERO, 2007:07)
xk’atbu ta lekilal sok ta yanyantik biluketik
yu’un turismo, ta yak’bel sba ta wenta te te
tsobolix. (CARETO Y LIMA, 2006: 58)
Jai ini turismo sostenible-to yakuk yich’ otselsel
ta políticas turísticas ta muk’ul lumetik te
yakalik ta at’el ta swenta slektesel te xkuxlejalik
ta swenta xch¡itesel mok smuk’ubtesel, melel
yame yak’bey stael tak’in te bats’il lumetik yu’un
te ulajeletik te ya xk’otik ta ulatawanej ta banti
yawil paxaletik-e. ja’nix jich , jai ini at’elil-to,
yame yich’ ta wenta te sbijil solik mok snopjibal
yu’unik te bats’il lumetik ta xchajp’anel sok ta
skanantayel te yutsilal lum k’inal sok talelaletik
te ja’ xkuxlejalik te paraje’etik ta banti k’alal
smakotel.
Ta ini at’elil to yakal ta chiknajel yach’ikal
sk’oplal turismo te pajalik sok te sostenible jich
bit’il solidario, te banti te snopjibal yu’un te
ulatawanej ja te solidaridad, jai slajibal to jich
k’oem te bit’il koltayel yu’un ulatawanej ta stojol
te proyectos yu’un desarrollo.
Te turismo solidario chikna ta swenta yan
koltayel jich bit’il te namey turismo, spisilik ya
yich’ik pasel ta paraje’etik yu’un bats’il winiketik
ta muk’ul lumetik ta sur te puktalabiul yu’un
at’el winiketik te mayuk ta swenta ajwalil yu’un
muk’ubtesel.
Te turismo solidario ja’me ya spas te at’elil
yu’un turismo, ta stojol te mach’a yakalik
ta spasel soknix te mach’a x-ulatawanik,
| 34