Impactos socioculturales en el turismo comunitario. Una ... - Pasos

A chen kah poch u k’axba yok’o mea ti’ naachi
ts’ur, p’is mea ti’ u karantik k’ax, ti’ u chuni
winik yete u ta’k’ini. A ta’k’in ku yoko, yanti’ u
t’axik ti’ a mok meana.
A he’ mea ti’ naachi ts’ur ich mehen kahar ku
yantik a mok ku mea bek bix ti’ u tsoytar u
mehen kahar. Bexi’, ku yantik a winik ich a
mehen kahar, mok ku yoko tu mea ku kanik u
her tumen ba’. Behe’ kah k’atikex ¿lahi’ a mea ti’
naachi ts’ur ich mehen kahar ti’ a hach kahar?
Yah i’ri u yoh chuni, ti’ u tsoytar a mea ti’ naachi
ts’ur ich mehen kahar yanti’ ne ya’p’ ich Latinoamérica,
mebi ti’ mok antik a mea yete hmeta’
hunp’e REDTURS (Red ti’ naachi ts’ur ich mehen
kahar ich América Latina).
Ti’ a chen kaho’ Yan u yu’yiko’ a mea ti’ naachi
ts’ur ich mehen kahar yanti’ naachi ts’ur alternativo
ku cha’ik u tsoytar bexi’ tan u karantik a k’ax,
u k’at ya’arik bix:
Tu woro a xima yan u but’ik u bah ich k’ax
yete u mu’ch’ ku bah yete winik, tuba a ts’ur
yanti’ u yirik, u karanti’, yete u yantik ti’ u
karanta’ a k’ax yete u chuni winik. (GÓMEZ,
2009: 184)
A naachi ts’ur ich mehen kahar p’is naachi ts’ur
alternativo, he’ u ya’arik baykin tan u meta’ ich u
mehen kahar bexi’ a mok ku tar tu xima:
Hunp’e.- a he’ naachi ts’ur ma’ ne tsoy ti’ u
chuni winik yete a k’ax.
Ili xk’eloñelob woli iñob imelob cha’añ junmujch’
mi lajkañel cha’añ weñ mi ik’elob ibä muk’
bä ityilel ik’elonla yik’oty iyum lumal, cha’añ
weñ mi k’äjñel chuki añtyak tyi laklumal yik’oty
komolmelbaläl wolibä ik’eleltyak. Cha’añ tyi
k’äñel xp’untya k’eloñel mach añobik tyi tyolel
yumäl tyilem tyi yambä lumal añobä tyi continente
europeo k’alä k’otyem tyi yamba pañämil
bajche’ África, Asia, y América del Sur.
Ili p’uñtya k’eloñel jinäch junchajp ty’añ tyilembä
tyi jolum, cha’añ bajche’ mi lak’el lakbä,
ya’ baki mi lakp’is yik’oty tyi k’extyal melbaläl
kome jinäch mi säklañob ili muk’obä tyi paxyäl
cha’añ tyijikña mi yubiñob jiñi xjula’ yik’oty iyum
lumtyak.
Ila tyi ñuki lumal mi tyejchel junchajp ity’añ
lakpi’älob, cha’añ ili k’eloñeltyak tyejchembä tyi
jolum k’äläl tyi ye’balum
Ili xämbalob tyi lumal yom ch’ämbeñtyel isujm
bajche’ junmoty x-e’tyelob tyi käñtyäñtyel
lum yik’oty tyi wäläk chapäñtyel chuki añtyak
tyi laklumal. Yik’oty tyi komol melel tyi käñol,
yik’oty komol e’tyel yik’oty tyi tyempäñtyel
chukityak mi tyajtyäl tyi k’eloñibal, yik’oty tyi
k’ejlel tyi tyajtyäl weñtyakbä melbaläl yik’oty
xpaxyalob. (MALDONADO, 2005: 05)
Ili tsijib xk’eloñel mi yäk’ tyi tyajtyäl weñleläl,
cha’añ jach mi melel ja’el ijem melbaläl yik’oty
chumlibäl ya’ tyi laklumal. Jimeku cha’añ, yom
jiñobi mi wäläk k’ajtyiñob malel ikotyäñtyel,
jun koltayel (jich bit’il albeyel ta pasel)
ta xchu’unel yu’un tatonba mok jeltonba
sok te bats’il lumetik, ta yich’il ta muk’
te lum k’inal, talelalil sok tsobol winik
(HERERRO, 2007:07)
Jai ini turismo to yot’anuk spas lekil at’elil ta
swenta te ulatawanej sok te ulatabilik, ja’nix jich
te ayuk ta stu’unel te lum k’inal ta slekil sok ta
stalel kuxinel yu’un bats’il lumetik te banti yich¡ik
pasel te turismo-e. ta spasel ini at’elil to yakalik
ta spasel te mach’atik ma’ ayuk sok ajwalil, te
ayik ta slumalil Europeo soknix ta slumalil Africa,
Asia sok América del Sur.
Te turismo solidario jun albil at’el te chiknatel ta
muk’ul lumetik te ayik ta smalib k’aal, sok snopjibal
koltael ta stojol me’bajetik, banti ay ichèl
ta muk’ sok ta sjelel talelalil, jaikme sk¡oplalil
yu’unik to te mach’atik x-ulawanik te ya snopik
yantik kuxinel ta swenta ulatawanej soknix te
ulatabilik.
Ta América Latina chiknatel jun sk’opik ta stojol
te yanyantik bats’il lumetik, te sk’oplalul turismo
comunitario te yan sk¡oplal te bit¡il turismo solidario
te bit’il pastiklabil ta muk’ul lumetik yu’un
smalib k’aal jich bit’ilbeel ta muk’ul lumetik
yu’un Sur.
Te yilel yutsilal lum k’inal yame sk’an xk’ot ta
ot’anil jich bit’il yantik organizaciones sustentada
en la propiedad sok te sk’anel at’ibaletik
yu’un paraje’etik sok chajp’anbil at’elil sok
| 36