Eindrapport Lessen Uit Recente Arbeidsmigratie - Tweede Kamer

Uit de Belgische media valt op te maken dat de problemen zich vooral
voordoen bij de wijze waarop migranten uit Midden- en Oost-Europa zich
in België vestigen. De Sociale inspectie signaleert problemen met de
zelfstandigenstatus. Veel Midden- en Oost-Europese migranten worden
tewerkgesteld als schijnzelfstandige. In België vragen maandelijks circa
250 EU-burgers, vooral Roemenen, Polen en Bulgaren het statuut van
zelfstandige aan. Om vervolgens, zodra zij zich hebben gevestigd in
België, direct een beroep te doen op de leefloonregeling (bijstand). Vaak
worden ze geholpen door in België gevestigden die een zelfstandigenstatus
regelen in ruil voor een maandelijkse afdracht van een deel van het
te ontvangen leefloon. Sinds het aanscherpen van de controles op de
zelfstandigenstatus wordt twee derde van de aanvragen afgewezen
wegens fraude. Sinds 1 oktober 2010 volstaat een attest van aansluiting
bij een verzekeringsfonds niet meer – er is een bijkomend attest nodig –
en het RSVZ (Rijksinstituut voor Sociale Verzekering der Zelfstandigen), de
sociale zekerheid voor zelfstandigen, komt ook controleren of de
betrokkene wel echt actief is als zelfstandige. 78
Opmerkelijk is dat de Belgische bouwbond ABVV de schuld voor de
schijn-zzp’ers in België bij Nederland legt. De Sociale Verzekeringsbank
zou veel te gemakkelijk de zogeheten E-101 verklaring afgeven. 79 Op dat
formulier kan in ons land het hokje zelfstandig worden aangekruist zonder
dat er controle op wordt uitgeoefend. Vervolgens kan België niet anders
doen dan de verklaring uit Nederland accepteren. Tot woede van de
Belgen: «Zelfs Polen is strenger met de uitgifte van dit soort verklaringen»,
aldus de Belgische Sociale Inspectie. 80 In België is er een
meldingsplicht voor buitenlandse zzp’ers (het zgn. «Limosasysteem»:
Landenoverschrijdend Informatiesysteem ten behoeve van Migratie-
Onderzoek bij de Sociale Administratie). Hierdoor kan de Arbeidsinspectie
gerichter controleren. 81
De heer Kerstens:«In de bouw doet het grapje de ronde dat je de
VAR-verklaring nog steeds bij een pakje boter kunt krijgen. Dat is
natuurlijk een beetje overdreven, maar het is helemaal geen middel dat
enige zekerheid geeft over de vraag of er sprake is van een echte
zelfstandige of een schijnzelfstandige.» 82
Effect op de loonvorming is beperkt
Het netto-effect van arbeidsmigratie op loonvorming is lastig in te
schatten. Een wereldwijde studie toont aan dat er in Europa slechts een
beperkt negatief effect van migratie op loonvorming is (tussen de -0,3
procent en -0,8 procent). 83 De redenen voor dit kleine negatieve effect
liggen in het feit dat migratie zich concentreert in bepaalde gebieden/
sectoren en dat er een positief effect op de economie is als gevolg van het
bestedingseffect van migratie. Daarnaast wordt voor Nederland ook de
stabiliteit van de arbeidsmarkt als een van de mogelijke redenen
genoemd. Nederland kent immers een stabiliserend loonsysteem als
gevolg van cao-afspraken, waardoor werkgevers op korte termijn beperkte
mogelijkheden hebben voor loonelasticiteit.
78 http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/1253839/2011/04/21/Harde-aanpak-Oost-Europese-fraude-loont-in-Gent.dhtml.
79 Een E-101 verklaring is een Europees
formulier waarmee een arbeidskracht
aantoont in welk land hij sociaal verzekerd is.
Alle landen van de Europese Unie gebruiken
het formulier A1. In Nederland wordt daarom
het formulier E-101 sinds mei 2010 geleidelijk
vervangen door het formulier A1.
80 http://www.zzp-nederland.nl/nieuws/9975-fnv-nederland-doorvoerhaven-vo.
81 http://www.mijnzzp.nl/Weblogs/Van-de-redactie/CDA-noemt-zzp-er-schijnzelfstandige-
en http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/
Binnenland/article/detail/1068240/2010/12/04/
CDA-wil-Oost-Europese-zzp-ersregistreren.dhtml.
82 Verslag openbaar gesprek met de heer
Kerstens, voorzitter FNV Bouw, 16 juni 2011.
83 International Organization for Migration
(2005).
84 Heyma, Berkhout, van der Werff en Hof
(2008).
Ook volgens onderzoek van SEO is er sprake van een klein significant
drukkend effect van arbeidsmigratie uit Midden- en Oost-Europa op het
gemiddelde loonniveau van Nederlandse werknemers. 84 Dit geldt voor
zowel tijdelijke als langdurige arbeidsmigranten. Voor langdurige
migranten is er sprake van een direct en geleidelijk effect. Bij tijdelijke
migranten is er alleen een (tijdelijk) effect wanneer er schokken in het
aandeel arbeidsmigranten optreden. Het negatieve looneffect van
Tweede Kamer, vergaderjaar 2011–2012, 32 680, nr. 4 50