nowa ukraina

Ukraina — walka o władzę czy zderzenie cywilizacji? 119
Pierwszy raz w czasach najnowszych okazało się, że większość elektoratu
ukraińskiego ciąży ku wartościom europejskim, a nie euroazjatyckim i opowiada się
za atlantyckim modelem demokracji, a nie za totalitaryzmem. Wprawdzie dominanta
narodowo-demokratyczna była obecna w Ukrainie, ale przede wszystkim w dawnej
Galicji. Dlatego przeciwnicy idei narodowej operowali hasłem rozpadu Ukrainy
właśnie w granicach z 1939 r. Stało się inaczej. Ukraińska idea cywilizacyjna
znalazła uznanie na zdecydowanie szerszym i zdeterminowanym w poczuciu narodowym
obszarze — na wszystkich etnicznych ziemiach ukraińskich — od Zakarpacia
po Hetmańszczyznę, od Polesia po Podole, gdzie otrzymała niemal absolutne
poparcie. Idee euroazjatycka i komunistyczna znalazły poparcie elektoratu tylko na
kolonizowanych ziemiach Ukrainy, gdzie przeważają wielkie centra przemysłowe
z ludnością rosyjską i rosyjskojęzyczną. Tylko tam zdały egzamin wirtualno-semantyczne
projekty rosyjskich polittechnologów.
Taką sytuację można chyba tłumaczyć tym, że w ciągu ostatnich lat obserwujemy
w Ukrainie powrót do etnosu ukraińskiego, do starego koryta archetypu ukraińskiego
zamulonego dziesięcioleciami dla jednych Ukraińców, stuleciami dla innych.
Mamy do czynienia z powolną anamnezą, aktualizacją pewnych ukraińskich archetypów,
które od podstaw różnią się od archetypów rosyjskich i współbrzmią z wartościami
europejskimi. Wobec tego ponownie nasuwa się pytanie dotyczące ewentualnej
przynależności etnosu ukraińskiego do cywilizacji europejskiej. Na ile ta przynależność
jest uzasadniona? W literaturze ukraińskiej nie znajdziemy jednoznacznych
odpowiedzi.
Reprezentatywna w tym względzie wydaje się być dyskusja pomiędzy Łwem
Okinszewyczem i Borysem Krupnyćkym. Ukraina — stwierdza pierwszy — jest krajem
o charakterze przejściowym, z terytorium leżącym na granicy dwóch typów
„kulturowo-historycznych” i uosabia szeroką przestrzeń przejścia od jednej do
drugiej cywilizacji 7 . W ciągu całej historii ukraińskiej, jego zdaniem, dostrzegamy
obecność typów, ustrojów zachodnich i wschodnich oraz powstałych na ich skutek
ludzkich charakterów. Jego oponent zaprzecza temu: Ukraina bezsprzecznie jest syntezą
Wschodu i Zachodu, ale syntezy bywają różne, z przewagą tego lub innego
elementu. W żadnym razie europejskość Ukrainy nie budzi wątpliwości: nie można
jej wyłączyć z ogólnoeuropejskiego obiegu, ponieważ organicznie do niego
należy (…). Chociaż Ukraina należy do Europy Wschodniej, to duchowo w swej
syntezie Zachodu i Wschodu reprezentuje niektóre ważne, a nawet podstawowe
cechy mentalności zachodniej. Dlatego można, a nawet należy mówić o przeznaczeniu
Ukrainy do bycia Zachodem na Wschodzie 8 .
Następną ważną kwestią jest odpowiedź na pytanie, co oznacza fenomen „Europa”
i co myśli o nim sama Europa? Znany filozof niemiecki włoskiego pochodzenia
Romano Guardini zaznacza, że Europa jest nie tylko kompleksem geograficznym,
nie tylko konglomeratem narodów, ale żywą entelechią, żywym rezerwuarem
duchowym, który rozwija się na przestrzeni historii 9 . Właściwy sens owej
europejskiej entelechii, jak się wydaje, poprawnie tłumaczy współczesny amerykański
teoretyk William Wallace. Uważa on, że do narodów europejskich zaliczyć można
te, które miały wspólne doświadczenie historyczno-kulturowe, średniowieczny
7 Л. Окіншевич, Між Заходом і Сходом, [w:] „Розбудова держави” 1997, nr 7–8, s. 110.
8 Cyt za ibidem, s. 104.
9 Р. Гвардини, Спаситель в мифе, откровении и политике. Теологические раздумья,
[w:] „Философские науки” 1992, nr 2, s. 56.