nowa ukraina

Iwan Mazepa i Piotr I. Wojna na uniwersały… 25
mendą polskich dowódców 89 . Warto zwrócić uwagę na odpowiedź Omelczenki z 9
grudnia, zapewniającą o wierności carowi i wrogości wobec Mazepy. Korespondencja
ta rzuca światło na politykę tego ostatniego wobec mieszkańców Ukrainy oraz
na bardzo złożone relacje panujące wśród starszyzny kozackiej. Omelczenko skarżył
się carowi na zbytnie obciążenia podatkowe nakładane na Kozaków przez hetmańskich
urzędników. Ponadto Mazepa uważał Omelczenkę za stronnika polskich interesów,
co też zostało przez pułkownika odnotowane: I tenże, zdrajca i wiarołomca
Mazepa, uważający nas dawno za zdrajców, jakobyśmy z polską stroną
trzymali (...), wolności nasze kozackie złamał, starostów swoich do miasteczek
i siół na Ukrainie przysłał (...) i nieznośne ciężary na Kozaków nakładał. W końcowej
części listu znalazło się doniesienie, że na Ukrainie nadal było wielu zwolenników
„starego” hetmana, przeciwko którym należało podjąć zdecydowane działania
90 .
Pomimo wyboru Skoropadśkiego na hetmana sytuacja na Ukrainie nadal była
napięta. Piotr I, obawiając się, że Kozacy będą przechodzić na stronę Mazepy, 10
listopada ponowił wezwanie do starszyzny, pisząc, by od Szwedów odchodzili i do
nas, a także do nowo wybranego wolnymi głosami naszego poddanego, wojska
zaporoskiego obu stron Dniepru, hetmana Iwana Ilicza Skoropadśkiego przybywali.
Carski niepokój budziła również postawa Zaporoża, gdzie żywo komentowano
docierające tam odezwy Mazepy. Dlatego 12 listopada Piotr I wystosował obszerny
uniwersał do koszowego atamana Hordijenki, w którym potwierdzał „zdradę” Mazepy
i powiadamiał o „legalnym” wyborze nowego hetmana oraz zastrzegał, by nie
wierzono w „kłamliwe listy” Mazepy. Car obiecywał Zaporożcom znaczne subsydia
finansowe i usprawiedliwiał się za dotychczasowy „gniew” wobec nich, który miał
być spowodowany kłamliwą polityką Mazepy. W celu podkreślenia rosyjskiej przewagi
na froncie Piotr I informował Kozaków o rozbiciu szwedzkich korpusów —
Löwenhaupta i Lybeckera 91 .
Klątwa
Car pragnął całkowitej dyskredytacji Iwana Mazepy. W związku z tym 12 listopada
w Głuchowie odbyło się nabożeństwo, podczas którego przedstawiciele ukraińskiej
Cerkwi prawosławnej w obecności cara rzucili na byłego hetmana anatemę. Podobne
przedstawienie z udziałem licznych dostojników, urzędników państwowych
i niezliczonych tłumów odbyło się tego samego dnia także w Moskwie. W Soborze
Uspieńskim na Kremlu podczas podniosłego nabożeństwa z udziałem carewicza
Aleksego metropolici: riazański Stefan, kruticki Iłarion, niżnonowogrodzki Sylwester,
suzdalski Jefrem oraz arcybiskupi: kołomieński Antoni i twerski Kallist
w imieniu Cerkwi nałożyli anatemę na „zdrajcę” hetmana Mazepę i jego stronników.
Ogłoszeniu aktu wyklęcia „Judasza” towarzyszyły salwy armatnie i dźwięk
dzwonów wszystkich moskiewskich świątyń. Anatema była kolejnym krokiem Pio-
89 П. и Б., op. cit., s. 290–294; И. И. Голиков, op.cit., t. 15, nr 950, s. 590–591; О. Оглобин,
op. cit., s. 312–313.
90 П. и Б., op. cit., s. 942–943. Oprócz tego do Białej Cerkwi został wysłany pułk serdiuków.
91 Ibidem, s. 301, 308–309. Polityce przeciągnięcia Kozaków zaporoskich na stronę Rosji
służyła akcja propagandowa polegająca na rozprowadzeniu po Zaporożu odpisów hetmańskich
listów do cara, w których Mazepa określał Zaporożców mianem „przeklętych psów”,
zob. О. Субтельний, op. cit., s. 46.