nowa ukraina

34 Christopher Ford
nymi uprzedzeniami 15 . USDRP z goryczą konstatowała: Minęły już dwa miesiące,
odkąd radziecka władza zajęła Kijów, ale realnej radzieckiej władzy, a także
dyktatury proletariatu dotąd nie widzieliśmy. Mamy jedynie dyktaturę partii komunistycznej
16 .
Sytuację komplikowało dodatkowo hamowanie rewolucji na wsi przez brutalne
rekwizycje zboża i odgórne przeszczepienie z Rosji elitystycznej polityki agrarnej 17 .
Zamiast rozwiązać społeczne i narodowe sprzeczności, reżim jedynie je pogłębił.
Zrodziło to potężne siły odśrodkowe: ogarnięta chłopskim powstaniem Ukraińska
SRR wkroczyła w wojnę domową. Kryzysowi towarzyszyły dwie przeciwstawne tendencje,
utrudniające historyczną analizę: z jednej strony była to próba rewolucyjnej
mobilizacji społeczeństwa, z drugiej — jej antyteza — podział i rozwarstwienie klasowe.
Wskazują na to przede wszystkim pogromy, bandytyzm i awantury atamanów.
Żadna ze stron konfliktu nie wyszła z niego „z czystymi rękami”.
Demokratyczna zasada wyboru rad była najbardziej powszechnym postulatem.
Kierowany przez nezałeżnykiw Ogólnoukraiński Komitet Rewolucyjny poszukiwał
sposobu, jak obalić rząd, wyprzedzając Petlurę, i zmusić rosyjskich komunistów do
prowadzenia rozmów z prawdziwą Ukraińską Republiką Radziecką. Poza nielicznym
wyjątkami borot’bysty walczyli ramię w ramię z bolszewikami i pragnęli zakończenia
wewnętrznego konfliktu.
Kwestia ukraińska przesądza o losie
europejskich rewolucji
W obliczu tej katastrofy postulat tworzenia Ukrainy Radzieckiej uzyskał poparcie
ze strony Węgierskiej Republiki Radzieckiej proklamowanej w 1919 r., w ślad za
którą powstały Bawarska i Słowacka Republiki Radzieckie. Kwestię ukraińską należało
pilnie rozwiązać, ponieważ właśnie stąd można było udzielić bezpośredniej
pomocy węgierskiej i europejskiej rewolucji.
Węgierscy liderzy podjęli próbę wystąpienia w roli pośredników, proponując
niepodległość Ukrainy i utworzenie rządu z udziałem przedstawicieli nezałeżnykiw
і borot’bystiw 18 . Dowódca Armii Czerwonej Wołodymyr Antonow-Owsiejenko po
otrzymaniu rozkazów marszu na Zachód pozytywnie zareagował na te propozycje.
Wszystkie wysiłki zostały jednak odrzucone przez Rakowśkiego. Bela Kun pisał
z Budapesztu do Lenina: Narzucanie Ukraińcom osoby Rakowśkiego wbrew ich
woli będzie, moim zdaniem, niemożliwym do naprawienia błędem 19 . Historyczna
szansa została stracona; rumuńska i polska armia przegrodziły drogę na Węgry.
To doświadczenie i poprzednie wydarzenia poddają w wątpliwość popularne
przez długi czas wyjaśnienia losów rewolucji rosyjskiej, zwłaszcza odnośnie sprawczej
roli czynników zewnętrznych w jej zwyrodnieniu i pojawieniu się stalinizmu.
Często twierdzono także, iż niesprzyjające warunki ograniczały bolszewikom możliwość
wyboru działań. Jednak twierdzenie, że jednopartyjny system pojawił się
z powodu braku sojuszników, nie może wyjaśniać przebiegu wydarzeń na ziemiach
Ukrainy, tutaj bowiem borot’bysty, odmiennie niż rosyjscy lewicowi eserowcy, nie
15 Ukraiński komunista Mykoła Skrypnyk informował o istnieniu 200 rozporządzeń o zakazie
wykorzystywania języka ukraińskiego wydanych przez różnych urzędników w czasach
Rakowśkiego. Zob. М. Скрипник, Статті і промови з національного питання, „Сучасність”
1974, s. 14.
16 „Червоний прапор” 1919, 3 kwietnia.
17 „Червоний прапор” 1919, 28 lutego.
18 В. Винниченко, Щоденник 1911–1920, Edmonton, AB, 1980, s. 331–332.
19 R. Tokes, Bela Kun and the Hungarian Soviet Republic, Stanford, CA, 1967 s. 202.