nowa ukraina

Przesiedlenia ludności ukraińskiej z województwa lubelskiego do USRR … 55
dobrowolny (od października 1944 r. do lutego 1946 r.) i przymusowy (od marca
1946 r. do marca 1947 r.). Transfer ludności ukraińskiej oraz osadzanie repatriantów
i krajowych przesiedleńców w gospodarstwach proukraińskich wpłynęły na
zmiany narodowościowe w poszczególnych powiatach i województwach. W skali
ogólnej przesiedlono łącznie ok. 250 tysięcy Ukraińców i Polaków. W wyniku wielokierunkowych
ruchów migracyjnych województwo lubelskie opuściło około 15%
ludności, co wpłynęło ujemnie na saldo migracji ludności. Wyjątkiem był powiat
chełmski, ale wynikało to ze wzmożonej akcji osadzania repatriantów przez większość
czasu trwania wymiany ludności. Największy ubytek ludności zanotowały powiaty
hrubieszowski (54 240) i tomaszowski (49 117). Najmniejsze ujemne saldo
migracji wystąpiło w powiecie radzyńskim (3 604). Największy wpływ na zmiany
narodowościowe miały przesiedlenia ludności ukraińskiej, stopień ich intensyfikacji
i zasięg terytorialny. Po zakończeniu ewakuacji ludności ukraińskiej do USRR nastąpiła
likwidacja aparatu przesiedleńczego 78 , a wszelkie dalsze kwestie przesiedleńcze
należało kierować do Polsko-Radzieckiej Komisji Mieszanej ds. Ewakuacji
w Warszawie. W związku z likwidacją rejonowych placówek ds. ewakuacji Główny
Przedstawiciel J. Bednarz zarządził przeprowadzenie odpisów akt osób i rodzin
ewakuowanych do USRR 79 .
Polska jako podmiot wygasającej umowy międzynarodowej do ponownego
przesiedlenia części Ukraińców próbowała wykorzystać fakt podpisania przez nich
kart ewakuacyjnych lub ich nielegalny powrót z USRR do Polski, chociaż formalnie
nie byli już oni obywatelami polskimi, lecz radzieckimi. Od sierpnia do grudnia
1946 r. do USRR wyjechało 5 950 osób, część z nich to osoby przesiedlone z województwa
rzeszowskiego w okresie od 29 października do 14 listopada 1946 r. 80
Województwo lubelskie zostało ponownie objęte taką akcją w 1947 r. Osoby,
które nie wyjechały do USRR z powiatu zamojskiego, tomaszowskiego, biłgorajskiego,
puławskiego, kraśnickiego, krasnystawskiego, chełmskiego, hrubieszowskiego
i lubelskiego, miały wyjeżdżać przez punkt etapowy w Chełmie, osoby z powiatu
włodawskiego, radzyńskiego, bialskiego, łukowskiego, siedleckiego, lubartowskiego
- przez punkt etapowy w Białej Podlaskiej 81 . O liczbie osób podlegających pierwotnie
przesiedleniu w tym etapie może świadczyć fakt, że z terenów o małej liczbie
ludności zarządzenia egzekucyjne o wysiedleniu otrzymały w powiecie radzyńskim
94 osoby, w bialskim 4 82 . Był to ostatni etap przesiedleń ludności ukraińskiej do
USRR. Etap ten różnił się od wcześniejszych tym, że jego podstawą prawną były
głównie przepisy o cudzoziemcach, a nie układ z 9 września 1944 r. i protokoły dodatkowe.
Jego realizacja została powstrzymana mocą decyzji administracyjnej
78 Pismo z 1 sierpnia 1946 r. J. Bednarza do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, APL–C, 4,
126, bn.
79 Pismo Ministerstwa Spraw Zagranicznych do wojewody lubelskiego, APL, 698–WA, 16,
k. 128.
80 Sprawozdanie głównego Przedstawiciela Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej do
spraw ewakuacji J. Bednarza z przebiegu dodatkowej akcji przesiedleńczej do USRR Ukraińców
zamieszkałych w województwie rzeszowskim przeprowadzonej od 29 października
do 14 listopada 1946 r., APR, 36, 467, k. 332; Według Leszka Brzozy w tym okresie wyjechało
2359 osób. zob. P. Skrzynecki (L. Brzoza), Wysiedlenie ludności ukraińskiej z Polski
w latach 1944–1946, Warszawa 1988, s. 6–7; J. Pisuliński, Przesiedlenie…, op. cit., s. 507.
81 Pismo Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie z grudnia 1946 r., Archiwum Państwowe w Lublinie,
oddział Radzyń Podlaski (APL–R), zespół 6 — Starostwo Powiatowe w Radzyniu Podlaskim,
sygn. 38, k. 1.
82 Zarządzenia egzekucyjne z powiatu radzyńskiego, APL–R, 6, 38, k. 4–98; Zarządzenia
egzekucyjne z powiatu bialskiego, APL–R, zespół 4 — Starostwo Powiatowe w Białej Podlaskiej,
91, k. 80–120.