nowa ukraina

48 Grzegorz Pawlikowski
dleńczej. Często decydowali się na zmianę wyznania lub obrządku, sądząc, że
uchroni ich to przed wysiedleniami 43 .
Przełom lipca i sierpnia 1945 r. był zatem okresem decydującym o kształcie
przyszłej polskiej polityki narodowościowej wobec Ukraińców. Komuniści, których
koncepcje miały decydujący wpływ na politykę narodowościową, wykorzystali fakt
powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN), jego uznanie na
arenie międzynarodowej, podpisanie umowy o granicy z ZSRR oraz rezygnację
z opcji dobrowolności w kwestii przesiedleń Ukraińców. TRJN, kontynuując politykę
PKWN, zmierzał do przesiedlenia jak największej liczby Ukraińców z Polski. Poglądy
te były zbieżne z dążeniami radzieckimi, o czym świadczą działania Głównego
Pełnomocnika USRR ds. przesiedlenia ludności ukraińskiej z Polski. M. Pidhornyj
zwrócił się do władz polskich z prośbą o udzielenie pomocy wojskowej celem przyspieszenia
akcji przesiedleńczej Ukraińców. Strona polska podjęła dialog i 22 sierpnia
1945 r. minister Władysław Kiernik na polecenie wicepremiera Władysława
Gomułki zwołał nadzwyczajną naradę z udziałem Szefa Sztabu Generalnego WP
gen. Władysława Korczyca, dowódców 3, 8 i 9 DP WP oraz szefów Wojewódzkich
Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie i Rzeszowie. Podjęto wówczas
decyzję o wykorzystaniu wojska w akcji przesiedleńczej. Wojewodom polecono
przystąpić do egzekwowania podatków i dostaw obowiązkowych za bieżący i ubiegły
rok, zwalniając jedynie osoby, które podpisały deklarację o wyjeździe z Polski. O tej
decyzji poinformowano również Józefa Bednarza, który na konferencji w dniu 30
sierpnia 1945 r. nakazał swoim podległym działania zmierzające do intensyfikacji
przesiedleń 44 . Niepowodzenia konferencji warszawskiej i decyzja o przymusowej
akcji wysiedleńczej Ukraińców spowodowały jedynie upoważnienie M. Korolki do
prowadzenia akcji propagandowej w powiecie tomaszowskim na rzecz wyjazdu do
USRR 45 . 3 września 1945 r. oddziały Wojska Polskiego przystąpiły do przymusowego
wysiedlenia Ukraińców z powiatu leskiego, lubaczowskiego, przemyskiego
i sanockiego 46 .
Decydującym momentem dla kształtu i sposobów realizacji polityki narodowościowej
władz polskich okazał się wrzesień 1945 r. W miesiącu tym nastąpiło po raz
pierwszy od lipca 1944 r. ścisłe powiązanie w skali województw południowowschodnich
kwestii przesiedleń i działań na linii państwo – Kościół prawosławny –
Kościół greckokatolicki. Ściślejszemu nadzorowi poddano liczebność i funkcjonowanie
szkolnictwa ukraińskiego oraz dostosowano do panującej sytuacji umowy
międzynarodowe.
Okres od września 1945 r. do marca 1946 r. miał charakter przejściowy i charakteryzował
się przybierającym na sile naciskiem administracyjnym na Ukraińców.
Miesiące te były okresem oczekiwania na rozszerzenie przymusowych wysie-
43 Sprawozdanie sytuacyjne Starosty Powiatowego w Biłgoraju za wrzesień 1945 r., APL,
698–WSP, 208, k. 51–53.
44 Protokół z konferencji w Głównym Przedstawicielstwie Rządu RP ds. Ewakuacji ludności
ukraińskiej z Polski w Lublinie w dniu 30 sierpnia 1945 r., AAN, 526, 177, k. 1–5. Trzy dni
później miały miejsce przesiedlenia Ukraińców z udziałem oddziałów 3 DP w powiecie tomaszowskim.
Był to jednak jedynie przypadkowy incydent. Do marca 1946 r. w województwie
lubelskim nie użyto więcej oddziałów wojska do przymusowej akcji wysiedleńczej.
45 Zaświadczenie z 27 sierpnia 1945 r. wystawione przez Urząd Wojewódzki Lubelski dla
M. Korolko, APL, 698–WSP, 55, k. 13.
46 Pismo z 9 listopada 1945 r. Głównego Pełnomocnika Tymczasowego Rządu Jedności
Narodowej ds. ewakuacji ludności ukraińskiej z Polski do USRR do Rejonowych Pełnomocników,
AAN, zespół 529 — Rejonowi Przedstawiciele Rządu RP do Spraw Ewakuacji Ludności
Ukraińskiej z Polski , Hrubieszów, sygn. 2, k. 8.