nowa ukraina

132 Ołeh Demkiw, Lidija Kondratyk
lu dziedzinach, poczynając od sfery zatrudnienia aż do przedstawicielstwa w organach
samorządu i instytucjach politycznych. Jednym ze skutków takiej sytuacji jest
mniejszy udział kobiet we wchodzeniu w interakcje społeczno-ekonomiczne, w których
występują analizowane tu zachowania społeczne. Po drugie sądzimy, że w żadnym
wypadku nie należy lekceważyć czynników psychologicznych, które mogą polegać
zwłaszcza na większym poziomie konformizmu u kobiet, co w tym wypadku
oznacza moralność i szacunek dla prawa. Obraz analizowanej przez nas sytuacji
dopełniają wskaźniki ZWME2 dla grup wiekowych.
Jak widzimy, największe problemy, w sensie moralności ekonomicznej w zachowaniach
społeczno-ekonomicznych, wiążą się z grupą respondentów w wieku
18–29 lat ze wschodniego regionu Ukrainy. Są to osoby urodzone po 1975 roku,
których młodość nałożyła się na okres dzikiej prywatyzacji i pierwszych lat postradzieckiej
anomii. Co ciekawe, młodzież zachodniego regionu Ukrainy nie wyróżnia
się znacząco pod względem tego wskaźnika. Istotna różnica między wymienionymi
regionami polega na tym, że starsze pokolenie w zachodniej części Ukrainy istotnie
różni się od starszego pokolenia w części wschodniej. Fakt ten uważamy za potwierdzenie
hipotezy sformułowanej w końcowej części naszej rozprawy. ZWME2
prezentuje wysoki poziom w przypadku ludności Ukrainy zachodniej w przedziale
wiekowym 60 lat i więcej. Najmniej natomiast skłonni do zachowań społecznych,
uznawanych przez prawo za niekonwencjonalne, są respondenci z Ukrainy centralnej
powyżej 60 roku życia. Interesujące, że w tym sensie postawy młodych respondentów
na zachodzie i wschodzie Ukrainy są sobie dość bliskie. Stąd wniosek, który
oczywiście musi być poddany weryfikacji (w tym również przy użyciu wysokiej jakości
metod socjologicznych), jest taki, że młode pokolenie skutecznie przyswoiło sobie
wyobrażenie o granicy zachowania konwencjonalnego we współczesnym społeczeństwie
ukraińskim. Skłonność i gotowość do wchodzenia w interakcje wiążące
się ze społecznymi praktykami przyjmowania i wręczania łapówek są postrzegane
jako jeden z elementów skutecznej adaptacji w przestrzeni społecznej osób dorosłych.
Po przeanalizowaniu odpowiednich zintegrowanych wskaźników moralności
ekonomicznej dla podstawowych grup społeczno-ekonomicznych rozpatrzymy te
same wskaźniki dla respondentów, którzy pozycjonowali siebie na skali preferencji
ideologicznych. Instrumentarium ESS 2004–2005 zawierało 11-punktowe skale,
gdzie 0 oznaczało orientacje skrajnie lewicowe, a 10 — skrajnie prawicowe. Dla
całości ankietowanych w ramach ESS 2004–2005 charakterystyczna jest prosta korelacja
pomiędzy ZWME2 i odpowiedziami na wcześniej przedstawione pytanie 11 .
Oznacza to, że respondenci pozycjonujący siebie samych jako „prawicowych” są
bardziej skłonni do niekonwencjonalnych, z punktu widzenia prawa, praktyk społecznych
w sferze gospodarczej 12 . Podobnie przedstawiają się również wyniki dla
11 r = 0,022 (istotna na poziomie 0.01).
12 Taki podział koresponduje w pewnym stopniu z treścią ideologii politycznych. Otóż, jeśli
skrajnie lewicowa część spektrum politycznego jest reprezentowana przez ideologię komunistyczną
z jej troską o równość społeczną, to skrajnie prawicową część reprezentuje radykalny
liberalizm (libertarianizm) wraz z cechującą go absolutyzacją autonomiczności jednostki.
Wskazaną interpretację oczywiście trudno zastosować w ocenie dzisiejszego społeczeństwa
ukraińskiego z wielu powodów. Na przykład system ideologicznych współrzędnych jest dla
Ukrainy bardziej skomplikowany niż wcześniej stosowane spektrum lewica–prawica. Jak
nam się wydaje, dość istotną rolę odgrywa doniosły wpływ komponentu etno-kulturowego,
stanowiącego odrębną oś polaryzacji polityczno-ideologicznej współczesnego społeczeństwa
ukraińskiego. Poza tym oprzyrządowanie stosowane w ESS 2004–2005 nie bierze pod uwagę
kanonicznego w naukach politycznych założenia, że stanowiska skrajnie prawicowe i skrajnie