nowa ukraina

8 Paweł Krokosz
nicy cara — król duński Fryderyk IV oraz elektor saski i król polski August II Wettin
— nie zapowiadał rychłego sukcesu. Jeszcze w 1700 r. szwedzki monarcha Karol XII
śmiałą operacją militarną zdołał zmusić Danię do opuszczenia skierowanej przeciwko
sobie koalicji. Pod koniec tegoż roku pojawił się także pod oblężoną przez
Rosjan Narwą i zadał im tam dotkliwą klęskę. Szwedzi z łatwością uporali się również
z wojskiem Augusta II oblegającym Rygę 4 . Porażka nie zniechęciła jednak Piotra
I do dalszej walki i w kolejnych latach rosyjskiej armii udało się stawić skuteczny
opór nieprzyjacielskim zastępom w otwartym polu (m.in. pod Erestfer i Hummelshofem),
a także opanować szereg jego nadbałtyckich twierdz — Marienburg,
Noteburg, Nienszanc. Niewątpliwy sukces stanowiło rozpoczęcie budowy w 1703 r.
u ujścia Newy do Bałtyku przyszłej stolicy państwa — Petersburga. Ukoronowaniem
owej „małej wojny” było zdobycie przez Rosjan rok później silnie umocnionej Narwy
5 .
Mniej szczęścia miał król August II, który ostatecznie nie był w stanie poradzić
sobie z oddziałami szwedzkimi, które wtargnęły na teren Rzeczypospolitej. Karol
XII, chcąc osłabić jego pozycję, doprowadził w 1704 r. do elekcji i wyboru na króla
Polski Stanisława Leszczyńskiego, wojewody poznańskiego. Protegowany szwedzkiego
władcy nie uzyskał oczekiwanego poparcia ze strony magnaterii i szlachty,
która w tym samym roku zawiązała w Sandomierzu konfederację w obronie dotychczasowego
monarchy. Dopiero wkroczenie Karola XII do Saksonii w 1706 r. zmusiło
Augusta II do zaakceptowania podpisanego przez jego przedstawicieli traktatu
w Altranstädt, przewidującego zrzeczenie się korony polskiej i wycofanie się z wojny
6 . Piotrowi I, mimo wielkiego wysiłku, nie udało się utrzymać przy sobie jedynego
sojusznika i od tej chwili, wspierany jedynie przez oddziały konfederatów sandomierskich,
zmuszony był stawiać czoło niezwykle groźnej armii szwedzkiej, która
w 1707 r. opuściła Saksonię i ruszyła na wschód. Pod koniec grudnia tegoż roku
Szwedzi przeprawili się przez Wisłę i — nękani przez oddziały Kurpiów na terenie
Puszczy Zielonej — skierowali się na Litwę, by stamtąd dokonać bezpośredniego
ataku na Moskwę 7 . Szwedzki plan zakładał uderzenie z kilku kierunków równocze-
ВИ), 2003, nr 4, s. 117–128; P. Krokosz, Rosyjskie siły zbrojne za panowania Piotra I,
Kraków 2010, s. 373–374.
4 Dess bei der Russischen armee gewessen General Lieutnants und Ober-Ingenieurs in der
glücklichen Victorie bei Narva gefangenen Ludwig Nicolai von Allart Schreiben und Aussrichtige
Relationvon der Russischen Berivirrung an den Konig von Pohlen aus seinem arrest
in Narva, Stockholm, brak roku wydania, s. 4–5; Л. Н. Галларт, Подробное описание
осады города Нарвы и сражения под сим городом в 1700 году (Отрывок из Истории
Петра Великого, сочиненной генералом Аллартом. Рукопись), [w:] „Северный Архив”,
1822, nr 1, s. 132–136; Н. Г. Устрялов, История царствования Петра Великого, t. 4, nr
1, СПб. 1863, s. 41–55; А. Петров, Нарвская операция, [w:] „Военный Сборник”, 1872, nr
7, s. 35–36; Л. Л. Керсновский, История русской армии, t. 1, Москва 1992, s. 24.
5 Н. Г. Устрялов, op. cit., s. 238–275, 296–319; G. Adlerfelt, Karl XII:s krigsföretag 1700–
1706, Stockholm 1919, s. 215–216; H. J. Hansen, Geschichte der Stadt Narva, Dorpat 1858,
s. 217–219; Х. Э. Палли, Между двумя боями за Нарву. Эстония в первые годы Северной
войны 1701–1704, Таллин 1966, s. 256–259; P. Krokosz, Sukcesy oręża rosyjskiego
w wojnie północnej — Narwa (1704), Leśna, Połtawa i Hangö Udd, [w:] „Культура народов
Причерноморья”, nr 36, декабрь 2002, s. 89–90.
6 J. A. Gierowski, Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648–1763), [w:] Wielka historia
Polski, t. 5, Kraków 2001, s. 263; H. Kretzschmar, Der Friedensschluss von Altranstädt
1706/07, [w:] Um die polnische Krone. Sachsen und Polen während des Nordischen Kriegs
1700–1721, bearbeitet von J. Kalisch, J. Gierowski, Berlin 1962, s. 161–183.
7 W. Majewski, Walki Kurpiów ze Szwedami w dobie wielkiej wojny północnej, [w:] „Kwartalnik
Historyczny”, R. LXVI, 1958, Warszawa 1959, s. 404–424; J. Gierowski, W cieniu Ligi