nowa ukraina

148 Michał Pliszka
się w nim także cenne dokumenty. Na szczególną uwagę zasługuje ręcznie wykonany
spis ikon „Studionu”, przekazanych w 1945 r. w celu ich ocalenia do Muzeum
Narodowego we Lwowie. Na kolejnych stronicach albumu znajdują się fotografie
ikon. Autor sklasyfikował je w następujący sposób: ikony halickie i wołyńskie; ikony
greckie i włoskie; ikony rosyjskie; ikony staroobrzędowców; ikony ukraińskie
pierwszej połowy XX w. oraz malarstwo świeckie.
Ikony prezentowane w omawianym albumie są odzwierciedleniem duchowości
oraz głębokiej kultury religijnej narodu ukraińskiego. Powstały one, jak wszystkie
dzieła sztuki, w określonym kontekście historycznym. Na przykładach prezentowanych
ikon widać, że w ciągu już ponad tysiącletniej tradycji ukraińskiego malarstwa
religijnego wyklarowały się charakterystyczne tylko dla tego regionu oznaki odrębnego
stylu. Czytelnik może zadać sobie pytanie: czy dzisiaj nadal słuszny jest podział
na dwie wielkie tradycje malarstwa ikonowego — bizantyńską i rosyjską? Czy
nie należałoby rozszerzyć tego podziału, chociażby o tradycję ukraińską?
W albumie, oprócz wątków ściśle artystycznych, możemy znaleźć także wiele
cennych informacji historycznych. Ocalenie części kolekcji na tle barbarzyńskich
działań Sowietów można wręcz rozpatrywać w kategoriach cudu. Zgromadzone
w Muzeum Narodowym we Lwowie skarby ukraińskiej sztuki sakralnej znalazły
w czasach okupacji swojego „anioła stróża”. Tym tajemniczym protektorem okazał
się mnich już „podziemnego” zakonu ojców studytów — Mychajło Pihel. Swoją wiedzę
i umiejętności zdobywał jeszcze przed wojną w szkole pisania ikon przy klasztorze
studyckim. Natomiast po wojnie zatrudnił się w Muzeum Narodowym we Lwowie,
gdzie z wielką pieczołowitością i czujnością dbał, aby dzisiaj do rąk czytelników
mogły trafić albumy z ilustracjami unikalnych ikon. Oprócz działalności wyżej
wspomnianego mnicha w albumie znajdziemy osobny artykuł dotyczący roli duchowieństwa
greckokatolickiego w ochronie sztuki sakralnej.
Dla polskiego czytelnika szczególnie interesujący może być fakt, że wśród prezentowanych
ikon znajdują się dzieła pochodzące z miejscowości będących obecnie
w granicach Polski, np. grupa ikon z łemkowskiej wsi Nowiny, a wśród nich dzieło
anonimowego twórcy z przełomu XVI i XVII w. Ikony tego artysty charakteryzują
się szczerą i naiwną bezpośredniością. Także z Nowin, i z tego samego okresu, pochodzi
ikona „Zbawiciel w Chwale”. Jest ona przykładem prymitywizmu artystycznego.
Ikona charakteryzuje się oryginalnym przedstawieniem oblicza Chrystusa,
które dalekie jest od kanonów, w jakich było przedstawiane w tamtym czasie. Koloryt
ikony natomiast ogranicza się do barw błękitno-szarych i odcieni brązu. Takie
przykłady mogą potwierdzać istnienie tradycji innej niż tylko rosyjska i bizantyńska.
W albumie znajdują się także ilustracje ikon pochodzących z innych łemkowskich
wsi, np. z Bielanki czy Krempnej.
Prezentowany album jest przejawem profesjonalizmu i długoletniego doświadczenia
autora, który całkowicie zaangażował się w ochronę dziedzictwa sztuki sakralnej
narodu ukraińskiego. Oprócz walorów estetycznych i artystycznych ma on
także swoją wartość historyczną i źródłową. Dzieło godne jest polecenia, a zainteresowanym
czytelnikom pozostaje tylko czekać na kolejną publikację ikon z kolekcji
„Studion”.