nowa ukraina

Przesiedlenia ludności ukraińskiej z województwa lubelskiego do USRR … 45
dlenia Ukraińców kontynuowano w całym województwie, najwięcej (ok. 35 tys.)
wyjechało z powiatu hrubieszowskiego 34 . Wiosną 1945 r. nastąpiło zahamowanie
masowych wyjazdów do USRR. Wyjątkiem był powiat krasnystawski, gdzie po mordzie
w Wierzchowinach (6 czerwiec 1945 r.) miejscowi Ukraińcy z obawy przed
dalszymi represjami zgłosili się i wyjechali 35 . Wyjazd bezwzględnej większości
Ukraińców z części powiatów spowodował rozwiązanie tamtejszych placówek przesiedleńczych.
Ewakuację jako pierwszą zakończono w powiecie zamojskim (15 marca
1945 r.), radzyńskim (17 kwietnia 1945 r.) i lubartowskim (28 kwietnia 1945 r.) 36 .
Wobec zakończenia akcji przesiedleńczej w tych powiatach osoby zamierzające
wyjechać mogły to zrobić z terenów, gdzie kontynuowano przesiedlenia.
W innych powiatach znacznie zmniejszyły się lub całkowicie ustały dobrowolne
zgłoszenia do wyjazdu 37 . Do opuszczonych gospodarstw zaczęli wracać nielegalnie,
najczęściej z transportami repatriantów polskich, Ukraińcy przesiedleni w okresie
wcześniejszym. Pierwszymi byli mieszkańcy miejscowości Czerniczyn (gmina Mieniany,
powiat hrubieszowski). Często zdarzały się przypadki (np. gmina Świerże,
powiat chełmski) zapisywania się na wyjazd, opisywania mienia i przydzielenia go
przez PUR repatriantom, po czym dochodziło do rezygnacji Ukraińców z wyjazdu.
Wpływało to na komplikacje akcji przesiedleńczej i osiedleńczej 38 . Powrót Ukraińców
był tym dotkliwszy, że wracali oni bez środków do życia, a po powrocie wysu-
łańcucki, województwo rzeszowskie) okradli mienie poukraińskie: 28 domów, 17 chlewów, 31
stodół i 21 szop, zob. Sprawozdanie sytuacyjne Starosty Powiatowego w Biłgoraju za
wrzesień 1945 r., APL, 698–WSP, 208, k. 51–53; Załącznik do sprawozdania sytuacyjnego
Starosty Powiatowego w Biłgoraju za wrzesień 1945 r., APL, 698–WSP, 208, k. 55.
34 Sprawozdanie sytuacyjne Starosty Powiatowego w Hrubieszowie za czerwiec 1945 r.,
APL, 698–WSP, 208, k. 15–19.
35 Do 1 czerwca 1945 r. z powiatu wyjechało 729 rodzin (2296 osób), z tego z gminy Czajki
1039 osób; Siennica — 534; Turobin 78, Łopiennik — 645. Dodatkowo 4 osoby, które wyjechały,
były mieszkańcami powiatu zamojskiego. Do 15 lipca wyjechały następne 143 rodziny
— 407 osób. Najwięcej z gminy Siennica, gdzie znajdowała się miejscowość Wierzchowiny
108 rodzin — 297 osób. Ponadto z gminy Czajki wyjechały 102 osoby, z gminy Łopiennik 4
osoby oraz 4 osoby mieszkające w powiecie zamojskim, zob. Zestawienie z przebiegu ewakuacji
z powiatu krasnystawskiego na dzień 1 czerwca 1945 r.; Sprawozdanie z przebiegu
ewakuacji ludności ukraińskiej do USRR z powiatu krasnystawskiego na dzień 15 lipca
1945 r., AAN, 526, 20, k. 20, 23.
36 Akt z 15 marca 1945 r. o zakończeniu akcji ewakuacji w powiecie zamojskim, AAN, 526,
28a, k. 1, 38–39; Akt o zakończeniu ewakuacji z powiatu lubartowskiego, AAN, 526, 184, k.
105; Akt z 9 sierpnia 1946 r. o zakończeniu ewakuacji z powiatu radzyńskiego, AAN, 526,
184, k. 101–104. Mimo zakończenia ewakuacji placówka w Chełmie została zlikwidowana
w dniu 24 grudnia 1945 r., a w Biłgoraju 17 stycznia 1946 r., zob. AAN, 526, 184, k. 2; G.
Łukasiewicz, Wokół genezy i przebiegu akcji „Wisła” (1947), „Dzieje Najnowsze” 1974, r. VI,
z. 4, s. 35–50.
37 Jednym ze sposobów unikania lub czasowego opóźniania wyjazdu było tłumaczenie się
ukraińskich rolników koniecznością prowadzenia prac przy żniwach. zob. Pismo z 27 lipca
1945 r. przewodniczącego Gminnej Rady Narodowej w Bełżcu do Starostwa Powiatowego
w Hrubieszowie, APL, 698, Wydział Administracyjny (WA), 16, k. 16.
38 Sprawozdania sytuacyjne Starosty Powiatowego w Hrubieszowie za czerwiec i lipiec
1945 r., APL, 698–WSP, 208, k. 15–19, 21–27; Sprawozdanie sytuacyjne Starosty Powiatowego
w Chełmie za sierpień 1945 r., APL, 698–WSP, 212, k. 77; Sprawozdania sytuacyjne
Starostwa Powiatowego w Krasnymstawie za lipiec i wrzesień 1945 r., APL, 698–WSP,
220, k. 43–44, 107–110; Sprawozdanie Przedstawiciela Rejonowego ds. Ewakuacji w Hrubieszowie
B. Świdzińskiego z 30 lipca 1945 r., APL, 698–WSP, 62, bn; Odpis pisma z 4 lipca
1945 r. Przedstawiciela Głównego ds. ewakuacji J. Bednarza do Ministerstwa Administracji
Publicznej, APL, 698–WSP, 62, bn; Pismo z 20 lipca 1945 r. starosty chełmskiego do wojewody:
APL, 698–WA, 16, k. 13.