nowa ukraina

44 Grzegorz Pawlikowski
Przesiedlenia Ukraińców do USRR były traktowane przez PKWN jako jedno
z najważniejszych zagadnień państwowych i politycznych stojących przed nową
władzą 28 . Zimą 1944/1945 r. przesiedlenia praktycznie ustały ze względu na bardzo
niekorzystne warunki atmosferyczne i brak środków transportu. Pierwotny termin
zakończenia realizacji układu o wymianie ludności wyznaczony na 15 lutego 1945 r.
okazał się nierealny i przedłużono go do 1 maja 1945 r. 29
W styczniu 1945 r. miały miejsce pierwsze symptomy zaostrzania się sytuacji
narodowościowej w województwie lubelskim wynikające z realizacji układu o przesiedleniach.
Był to skutek przyjazdu wielu tysięcy Polaków zza wschodniej granicy,
którzy zasadniczo dzielili się na dwie grupy. Do pierwszej należały osoby przybyłe
przed wycofaniem się wojsk niemieckich (np. mieszkańcy z Wołynia), drugą grupę
stanowili repatrianci. Część z nich planowano umieścić w gospodarstwach poukraińskich,
które w założeniu powinny umożliwić im egzystencję w nowym otoczeniu.
Założenia rozmijały się jednak z rzeczywistością, ponieważ często osadzano ich
w zdewastowanych gospodarstwach. Wyjazdem Ukraińców zainteresowani byli również
miejscowi Polacy, którzy często liczyli na przejęcie ich gospodarstw, lub dokonywali
rozbiórki pozostawionego mienia 30 .
Zniszczenia, kłopoty ze środkami transportu, a także brak, w większości przypadków,
własnego inwentarza żywego uniemożliwiały w praktyce normalne funkcjonowanie
gospodarstw. Sytuacja ta najbardziej dotknęła kilkunastu tysięcy osób
w powiecie chełmskim i około 2 000 w powiecie biłgorajskim. W powiecie chełmskim
był to wynik niekorzystnych proporcji wyjeżdżających Ukraińców i przyjeżdżających
Polaków, w powiecie biłgorajskim uwarunkowania sprowadzały się do
tradycyjnie niekorzystnych warunków gospodarowania (przeludnienie, niskiej klasy
ziemia itp.) 31 .
Ograniczenie liczby wyjeżdżających wpłynęło na działania władz polskich, które
od lutego 1945 r. zaczęły wywierać naciski administracyjne. Zgodnie z rządowymi
wytycznymi przystąpiono do realizacji ściągania świadczeń rzeczowych, zwalniając
z nich wyłącznie zarejestrowanych na wyjazd 32 . W lutym–marcu 1945 r. pojawił się
nowy czynnik, jakim były antyukraińskie wystąpienia podziemia polskiego (np.
Kulno, 19 kwietnia 1945 r.). Spowodowało to nasilenie działalności antypolskich
działań ukraińskiego podziemia zbrojnego 33 . Mimo wielu przeszkód akcję przesie-
526, 22, k. 50–54, 65–67; Pismo Konsula Rogalskiego do Resortu Spraw Zagranicznych
PKWN, AAN, 526, 168, k. 40–42.
28 Pismo z 3 grudnia 1944 r. zastępcy kierownika Resortu Administracji Publicznej PKWN
do wojewody rzeszowskiego i lubelskiego, AAN, zespół 185 — Polski Komitet Wyzwolenia
Narodowego, sygn. VII/15, k. 132.
29 Pismo z 23 stycznia 1945 r. N. Podgórnego do K. Rogalskiego, AAN, 526, 160, k. 86.
30 Notatka z 7 kwietnia 1945 r., Archiwum Państwowe w Lublinie, oddział Chełm (APL–C),
zespół 4 — Starostwo Powiatowe w Chełmie, 4, 125, bn.
31 Sprawozdanie sytuacyjne Starosty Powiatowego w Chełmie Lubelskim za styczeń 1945 r.,
APL, 698–WSP, 212, k. 11–12; Sprawozdanie sytuacyjne Starostwa Powiatowego w Biłgoraju
za luty 1945 r., APL, 698–WSP, 208, k. 1; Sprawozdanie sytuacyjne Starosty Powiatowego
w Krasnymstawie za luty 1945 r., APL, 698–WSP, 220, k. 1; Pismo z 12 stycznia
1945 r. Gminnej Rady Narodowej w Żmudzi do Starostwa Powiatowego w Chełmie, APL–
C, 4, 125, bn.
32 Pismo z 16 lutego 1945 r. dyrektora departamentu politycznego Ministerstwa Administracji
Publicznej Z. Sznela do wojewody lubelskiego W. Rózgi w sprawie pobierania dostaw
rzeczowych od Ukraińców, APL, 698–WSP, 57, k. 55.
33 Sprawozdanie sytuacyjne Starosty Powiatowego w Biłgoraju za kwiecień 1945 r., APL,
698–WSP, 208, k. 3. Przykładem rabunku mienia poukraińskiego może być miejscowość
Kulno, w której mieszkańcy Kuryłówki, Tarnawca, Wólki Łamanej i Woli Brzyskiej (powiat