nowa ukraina

Iwan Mazepa i Piotr I. Wojna na uniwersały… 27
rezydent w Rosji Charles Whitworth w swojej korespondencji do kraju z 22 grudnia
tego roku donosił, że Kozacy, którzy byli z Mazepą, masowo odchodzili od niego.
Opuścić miał go też jeden z pułkowników, zabierając ze sobą 500 ludzi gwardii hetmańskiej,
a przy Mazepie został tylko jeden pułk [składający się — P.K.] z trzystu
ludzi, nie więcej, i oni też tylko wyczekują okazji, by uciec 99 . Potwierdzenie swojej
wierności wobec cara miały też złożyć wszystkie ukraińskie miasta. Na stronę Karola
XII i jego kozackich sojuszników nie przeszli także ukraińscy chłopi, którzy,
oprócz wyłapywania posłańców Mazepy i odsyłania ich do Kijowa, organizowali się
w zbrojne oddziały i aktywnie walczyli ze Szwedami 100 .
Epilog
10 grudnia Piotr I wydał kolejny uniwersał, wzywając tym razem wszystkich mieszkańców
Ukrainy, aby donosili o wszelakich dobrach pozostawionych przez Mazepę.
Nagrodą miało być prawo do przejęcia połowy ujawnionego majątku hetmana.
Część ukrytych przez niego kosztowności, odnalezionych m.in. w Ławrze Kijowsko-
-Peczerskiej i twierdzy białocerkiewskiej, trafiło do carskiego skarbca 101 . Faktem
jest, iż jeszcze w listopadzie 1708 r., kiedy nadal nie było pewności, jak ostatecznie
zachowają się mieszkańcy Ukrainy, do cara napływały prośby od Kozaków, a nawet
od przedstawicieli duchowieństwa prawosławnego, dotyczące przekazania im majątków
należących do poszczególnych zwolenników Mazepy 102 .
W toczącej się „wojnie na uniwersały” swoje odezwy wydawał także hetman
Skoropadśkyj. W uniwersale z 10 grudnia 1708 r. adresowanym do mieszkańców
Ukrainy oskarżał on Mazepę o zdradę dla własnych korzyści i przekonywał ludność,
aby zachowała wierność wobec cara i nie wierzyła w „fałszywe” informacje
rozpowszechniane przez jego przeciwników. W drugim manifeście — wydanym tego
samego dnia — skierowanym do mieszkańców Baturyna ocalałych z rosyjskiego pogromu,
pozwalał im osiedlać się w posadach i chutorach znajdujących się w okolicach
dawnej hetmańskiej siedziby. W odpowiedzi na te i poprzednie uniwersały
Piotra I i Skoropadśkiego Karol XII wydał manifest (16 grudnia) przygotowany
przez Mazepę, opisujący szwedzkie zwycięstwa nad Rosjanami na Ukrainie oraz
obiecujący siłą bronić jej mieszkańców przed carską tyranią i zwrócić im dawne
prawa i wolności 103 . Odpowiedź cara brzmiała następująco: Szwed słowami pieści
naród, faktycznie zaś go grabi 104 .
Pomimo niezwykle mroźnej jesieni oraz zimy 1708 i 1709 r., o czym przekonali
się zarówno Szwedzi, jak i Rosjanie, działania wojenne na Ukrainie nie zostały przerwane
105 . Do ostatecznego starcia w tej kampanii wojennej miało dojść dopiero la-
Hałahan za porzucenie Mazepy i walkę ze szwedzkimi oddziałami już w marcu 1709 r. został
mianowany pułkownikiem czernihowskim, zob. А. Лазаревский, op. cit., s. 35 i nast.
99 Донесения и другия бумаги…, но. 43, s. 124.
100 В. Е. Шутой, Измена Мазеnы, op.cit., s. 174–180; Донесения и другия бумаги…, nr 41,
s. 121; Б. Крупницький, З донесень Кайзерлiнґа…, op.cit., s. 31.
101 Н. Бантыш-Каменский, op. cit., s. 107. Francuski agent i sekretarz hetmana wielkiego
koronnego Adama Sieniawskiego Jacques Maron donosił, iż Mazepa po przybyciu na zgliszcza
swojej siedziby w Baturynie miał odkopać ukryty tam wcześniej skarb, zob. Т. Мацькiв,
Гетьман Iван Мазепа в захiдноєвропейських джерелах…, s. 107.
102 O. Грушевський, op.cit., Додатки, V, s. 58; VI, s. 58–59.
103 Н. Бантыш-Каменский, op.cit., s. 107; И.И. Голиков, op.cit., t. 4, s. 35–37. Mazepa
w swoich manifestach przeczył twierdzeniom Skoropadśkiego, zob. О. Субтельний, op. cit.,
s. 39.
104 Н. Бантыш-Каменский, op. cit., Примечания, s. 44.
105 Т. Мацькiв, Гетьман Iван Мазепа в захiдноєвропейських джерелах…, s. 98.