nowa ukraina

Kultura polityczna na terenach byłej austriackiej Galicji (Polska i Ukraina) 83
w latach międzywojennych i korzystał z liberalnych (zwłaszcza w porównaniu ze
Związkiem Radzieckim i Rumunią) polskich instytucji politycznych. Co ważniejsze,
ukraińska Galicja była i jest twierdzą Kościoła greckokatolickiego.
Stworzony przez unię brzeską Kościół greckokatolicki poprzez splot przypadków
historycznych stał się nosicielem nowoczesnej ukraińskiej świadomości narodowej.
Zniszczony na ziemiach rosyjskich Kościół ten rozkwitł pod władzą Habsburgów,
korzystając z austriackiej opieki, i tam stał się nosicielem ukraińskiego
języka i świadomości narodowej — zaś w latach 20. i 30. stał się również politycznym
wyrazicielem ukraińskich aspiracji niepodległościowych. Z punktu widzenia
władz sowieckich Kościół ten był śmiertelnym wrogiem i jako taki został zniszczony
poprzez masowe aresztowania kleru, egzekucje i przymusowy „powrót” na łono
Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej w 1946 r. Przetrwał on jednak w podziemiu 20 —
przez mimikrę instytucjonalną przez cały okres władzy radzieckiej. Co najważniejsze
z naszego punktu widzenia, odrodził się na terenie dawnej Galicji w 1989 r.,
gdzie dzisiaj odzyskuje swoją pozycję, współżyjąc z różnymi formami prawosławia
w regionie o najwyższej w całej Ukrainie religijności 21 .
Na zakończenie warto dodać, że południe Ukrainy jest skomplikowaną mieszanką
kulturową, nie tylko dlatego, że jest to region nowo rozwinięty i zasiedlony przez
Rosjan, Ukraińców i Tatarów, ale również dlatego, że stosunkowo nowoczesny i gospodarczo
rozwinięty region przybrzeżny współistnieje tam ze stosunkowo biednymi
i rolniczymi terenami bardziej oddalonymi od wybrzeża. Co najważniejsze,
Krym jest regionem etnicznie niemal czysto rosyjskim, połączonym z resztą Ukrainy
sztucznym aktem politycznym w 1954 r.
Fundamentalne znaczenie czynników regionalnych i szczególna pozycja Hałyczyny
w polityce niepodległej Ukrainy były faktem oczywistym i są dobrze omówione
w literaturze zachodniej — dziełami klasycznymi są tu już cytowane artykuły
Sary Birch i monografie Paula D’Anieriego i innych, także Andrew Wilsona 22 . Już
w wyborach do Rady Ukraińskiej Republiki Socjalistycznej w 1990 r. (na wpół wolnych)
Blok Demokratyczny, tj. Ruch, zdobył 43 z 47 mandatów wyborczych w Hałyczynie,
potwierdzając, że region ten przetrwał jako twierdza ukraińskich aspiracji
demokratycznych i niepodległościowych. Statyczna analiza tych wyborów przeprowadzona
przez Sarę Birch na poziomie terytorialnym (rajony) 23 ujawniła, że czynnik
czysto regionalny (fakt zamieszkania na terenie dawnej Galicji) był statystycznie
najważniejszą zmienną decydującą o kierunku głosowania w Ukrainie Zachodniej.
Po drugie pozytywnym korelatem wyższej frekwencji wyborczej był tu starszy wiek
i wiejski charakter rejonów wyborczych.
Korelaty głosu i frekwencji wyborczej ustalone przez Birch zgadzały się zupełnie
z tezami hipotezy habsburskiej, bowiem pasuje do niej fakt, że ludność starsza
i wiejska jest nosicielką starszych tradycji partycypacji politycznej i świadomości
narodowej — kultury politycznej będącej dziedzictwem bardziej liberalnych instytucji
w przeszłości. Niestety radziecki cenzus z roku 1989, który był punktem wyjścia
analiz Birch, nie zawierał danych na temat religijności czy też członkostwa
w partii komunistycznej, nie można więc było ustalić, jakie są instytucjonalne korelaty
oraz mechanizmy przetrwania i kształtowania galicyjskiej kultury politycznej.
Potwierdzenie faktu, że Galicja/Hałyczyna jest nosicielem zarówno obywatelskiej
kultury politycznej, jak i demokratycznych aspiracji niepodległościowych,
20 B. Bociurkiw, The Catacomb Church: Ukrainian Greek Catholics in the USSR, „Religion,
State and Society” 1977, t. 5, nr 1, s. 4–12.
21 P. d'Anieri, P. R. Kravchuk, T. Kuzio, Politics and Society in Ukraine, Boulder, CO, 1999.
22 Zob. A. Wilson, The Ukrainians. Unexpected Nation, New Haven, CT, London, 2000.
23 Zob. S. Birch, Electoral Behaviour in Western Ukraine…, op. cit.