nowa ukraina

68 Marta Studenna
przesuwał się z Wysp Brytyjskich w stronę kontynentu północnoamerykańskiego.
Właśnie ta sytuacja wewnętrznej sprzeczności czy też koegzystencji społeczeństw
narodowych z gospodarką zależną wytworzyła w nowo powstałych państwach podatny
grunt pod wykształcenie się pośredniej struktury władzy 2 . Jak najdłuższe utrzymanie
stosunku zewnętrznej zależności bądź jego przekształcenie w zgodzie z racjonalnym
interesem latynoamerykańskiej warstwy oligarchicznej stanowiło dlań
priorytet wielkiej wagi.
Wydaje się, iż w momencie rozpadu ZSRR zadziałał podobny mechanizm. Republiki
związkowe, a wśród nich Ukraina Radziecka, były pod względem gospodarczym
obszarem niesamodzielnym. Duża większość ukraińskiego przemysłu oraz innych
działów gospodarczych została podporządkowana resortom związkowym, nie
zaś republikańskim, co w naturalnej konsekwencji wynikało z zasady centralizmu
gospodarczego w ZSRR. Gospodarka niekomplementarna oraz bezpośrednio wiążąca
się z nią ekonomiczna zależność od Rosji 3 pozostają zatem jednym z najistotniejszych
elementów postradzieckiej spuścizny. Młode państwo postkomunistyczne
funkcjonowało niejako na dwóch poziomach: względnie niezależnego kształtowania
się odrębności narodowych i dominacji gospodarczej, między którymi powstała luka,
jaką w bardzo krótkim okresie czasu zdołały zagospodarować tzw. klasy transferowe.
Innymi słowy, postradziecka oligarchia sięga swym rodowodem wielkiego
przyspieszenia wczesnych lat 90., które przyniosło dekonstrukcję dotychczasowego
systemu zależności w państwie, stwarzając niepowtarzalne warunki do koncentracji
kapitału publicznego w rękach prywatnych.
Ogromne znaczenie ma także fakt, iż rewolucji w sferze własności towarzyszyły
„teorie”, wedle których nie należało przeszkadzać rabunkowemu przejmowaniu
publicznego mienia, bo mogłoby to spowolnić prywatyzację. Ponadto takie przejmowanie
majątku państwa miało rzekomo doprowadzić do szybkiego stworzenia
rodzimej klasy kapitalistów i rozwoju rodzimej przedsiębiorczości. Niektórzy ekonomiści,
inspirowani teorią Marksa, pisali w tym kontekście o „potrzebie akumulacji
pierwotnej” 4 .
W myśl powyższych teorii bodźce materialnego zainteresowania miały stać się
podstawą do społecznej akceptacji programu polityczno-gospodarczej przebudowy.
Pogląd ów jak żaden inny przyczynił się do demoralizacji elit politycznych tych
państw, w których powyższe stanowisko spełniało rolę nieoficjalnej polityki rządów.
Jakkolwiek zjawisko przejmowania przez byłą nomenklaturę partyjną kluczowych
obszarów materialnej metawymiany 5 w celu zachowania choćby częściowej kontroli
nad gospodarką w procesie transformacji ustrojowej wystąpiło we wszystkich kra-
2 O. Ianni, Kryzys państwa oligarchicznego w Ameryce Łacińskiej, [w:] Ameryka Łacińska.
Dyskusja o rozwoju, red. R. Stemplowski, Warszawa 1987, s. 157–159.
3 Chodzi przede wszystkim o zależność surowcową, ale także o brak sieci powiązań gospodarczych
między poszczególnymi państwami powstałymi w wyniku rozpadu ZSRR. Wynika to
z faktu, iż wszelkie procesy gospodarcze oraz wymiana handlowa między republikami związkowymi
odbywały się za pośrednictwem Moskwy.
4 A. Kamiński, B. Kamiński, Korupcja rządów. Państwa postkomunistyczne wobec globalizacji,
Warszawa 2001, s. 131.
5 Proces prywatyzacji nie polegał tylko na samym przejęciu przedsiębiorstw państwowych
przez prywatnych właścicieli, ale także na ustaleniu pewnych reguł gry w procesach gospodarczych,
na które do tej pory państwo miało monopol. Słowem, przedmiotem metawymiany
są same terms of trade, a nie konkretne dobra. Zob. J. Staniszkis, Kapitalizm polityczny
i jego dynamika, http://politologia.wsb-nlu.edu.pl/uploadedFles/file/J.%20Staniskis%20-
%20artykuly/J_%20Staniszkis%20%20Kapitalizm%20polityczny%20i%20jego%20dynamika.pdf,
[02.06.2009].