nowa ukraina

70 Marta Studenna
wilejowania, płace górników i hutników zatrudnionych w Donbasie były konkurencyjne
w stosunku do pozostałych części kraju, a tutejsze życie gwarantowało ludziom
stabilność.
Okresem największej równowagi gospodarczej w ZSRR były lata 50. aż do 70.
minionego stulecia. Później, w wyniku reakcji na pierwsze symptomy deindustrializacji
w gospodarce światowej oraz cały szereg innych czynników, sytuacja względnego
dobrobytu ulega załamaniu do tego stopnia, iż ukraiński homo sovieticus
utracił zaufanie do konstrukcji, jaką był ZSRR, do mechanizmów, które do tej pory
gwarantowały mu opiekę, i — kolokwialnie mówiąc — uciekał w niepodległość.
W 1991 r. górnicy Donbasu przegłosowali niepodległość Ukrainy, co zbiegło się
z retoryką ukraińskich narodowców, lecz powodem zajęcia takiego stanowiska była
wiara w suwerenność państwową jako warunek uzdrowienia sytuacji gospodarczej,
w USRR panowało bowiem głębokie przekonanie o tym, iż republika ta karmiła
cały ZSRR. Następnie, gdy w pierwszych latach niepodległości kryzys gospodarczy
osiągał swe apogeum, Donbas odwrócił się od Kijowa i pojawiły się pierwsze protesty
z hasłami powrotu do ZSRR. Te postulaty nie powinny być rozumiane jako wola
restauracji Związku Radzieckiego i jego politycznej ideologii, lecz raczej jako wyraz
nostalgii za radziecką stabilnością gospodarczą, tak przecież charakterystyczną
dla społeczeństw znajdujących się w fazie transformacji.
Wielkie przyspieszenie
Współczesna sytuacja ekonomiczna Donieckiego Zagłębia Węglowego jest niezwykle
trudna. Jak żaden inny region Ukrainy, Donbas narażony jest na problem rozwarstwienia
społecznego. Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze dlatego, iż
przemysł ciężki nie pełni już roli spititus movens procesów gospodarczych i nie decyduje
o bogactwie regionu, przynajmniej nie w takiej mierze, jak to miało miejsce
w czasach radzieckich. Po drugie dlatego, iż wraz z upadkiem ZSRR zabrakło skutecznego
nadzoru instytucjonalnego nad społeczeństwem, co doprowadziło do wyeksponowania
pewnych zjawisk, które w czasach radzieckich utrzymywane były pod
kontrolą państwa, nie naruszając stabilności regionu. Mowa o kryminalizacji życia
w Donbasie. Jej przyczyn w regionie niektórzy badacze dopatrują się w jego cechach
strukturalnych. Górnik żyje dniem dzisiejszym, wie, że trzeba tak żyć, albowiem każde
zejście pod powierzchnię obarczone jest ryzykiem utraty życia i zdrowia. Kino
i kawiarnia — rozrywki dozwolone w Związku Radzieckim nie mogły rozładowywać
stanu ciągłego napięcia oraz lęku. Stąd w Donbasie powstawały nielegalne w ZSRR
kasyna oraz kluby, których właściciele w latach dziewięćdziesiątych rozpoczęli rywalizację
o dominację w regionie 7 . Po trzecie w żywiołowym procesie prywatyzacji
doszło do uwłaszczenia się byłej nomenklatury partyjnej, masy zaś uległy pauperyzacji.
Adekwatność ukraińskiego przykładu, gdy mowa o oligarchizacji życia polityczno-gospodarczego,
opiera się przede wszystkim na sile tego zjawiska. Decyduje
o tym kilka czynników: koncentracja ośrodków przemysłowych będących podstawą
uwłaszczenia na stosunkowo niewielkim terytorium, zdolność ukraińskich
klanów oligarchicznych do przezwyciężania partykularyzmów 8 czy też przetrwanie
7 Na podstawie wywiadu z byłym policjantem z Donbasu, Хто знищив свободу на Донеччині?,
[w:] С. Кузин, Донецкая мафия, Киев 2006, s. 271.
8 W wyborach prezydenckich 1994 r. wszystkie grupy biznesowe wschodniej Ukrainy, skupione
wokół trzech głównych miast — Doniecka, Dniepropietrowska i Charkowa wysunęły
tylko jednego kandydata w osobie Łeonida Kuczmy, co najprawdopodobniej zadecydowało
o jego sukcesie.