nowa ukraina

Iwan Mazepa i Piotr I. Wojna na uniwersały… 21
ście zdezorientowana, ponieważ przez osiem lat wspólnie z Rosjanami walczyła ze
Szwedami, a teraz nagle na wezwanie hetmana miała opowiedzieć się po ich stronie
73 .
Hetman Iwan Skoropadśkyj
Idąc za ciosem, car zdecydował się ostatecznie rozwiązać kwestię hetmaństwa Mazepy,
aby zmniejszyć siłę jego „zwodniczych uniwersałów” 74 . Wybór nowego hetmana,
będący w zasadzie ustaloną z góry nominacją, miał odbyć się w Głuchowie,
w okolicach którego stanęła rosyjska armia 75 . Aby wszystko przebiegło sprawnie
i po myśli władcy, do Kijowa wyruszył książę Kurakin z zadaniem wyjaśnienia powodów
„zdrady” Mazepy i przekonania ogółu społeczeństwa o celowości dalszej
walki ze Szwecją u boku Rosji 76 . 4 listopada zebrana w Głuchowie starszyzna kozacka
przedstawiła carowi swoich kandydatów do objęcia schedy po Mazepie. Wyzwaniu
temu mogli podołać tylko dwaj pułkownicy: czernihowski Pawło Połubotok
i starodubski Iwan Skoropadśkyj. Piotr I, rozważywszy te propozycje, miał orzec:
Połubotok jest bardzo przebiegły, z niego może być drugi Mazepa. Lepiej niech
wybiorą Skoropadśkiego 77 . Zanim Kozacy okrzyknęli Skoropadśkiego nowym hetmanem,
5 listopada w Głuchowie odbyła się iście teatralna ceremonia pozbawienia
Mazepy hetmaństwa. Główną częścią widowiska było odebranie mu Orderu Świętego
Andrzeja Pierwszego Apostoła, jakim został odznaczony za udział w wojnie
z Turcją toczonej przez Rosję pod koniec wieku XVII 78 . W Głuchowie zbudowany
został szafot, na którym postawiono szubienicę; na szafot wniesiono kukłę wyobrażającą
Mazepę przepasaną wstęgą Orderu Świętego Andrzeja Pierwszego
Apostoła. Następnie na podwyższenie weszli Mienszykow i Gołowkin i rozdarli
patent przyznający mu tytułu kawalera [orderu — P.K.]. Później odczytano długi
tekst, w którym była mowa o dobrodziejstwach Piotra I, długoletniej ufności cara
do hetmana i niewdzięczności tego ostatniego względem władcy. W ślad za tym
zerwali [Mienszykow i Gołowin — P.K.] z kukły andriejewską wstęgę, kat zarzucił
kukle sznur na szyję i powiesił na szubienicy. Przed powieszeniem „hetmana” rozdarty
i podeptany został jego herb, a kat złamał należącą do niego szablę, której
spotkał się z otwartą wrogością prawosławnej ludności Ukrainy, zob. О. Субтельний, op. cit.,
s. 42; Р. Iванченко, op.cit., 45–46.
73 О. Оглобин, op.cit., s. 312–313; Б. Сушинський, op.cit., s. 563; К. Осипов, Разгром
шведских интервентов войсками Петра I, Москва 1951, s. 52.
74 O. Грушевський, op.cit., s. 23.
75 П. и Б., op.cit., s. 268–270; П.М. Андрианов, op.cit., s. 168.
76 „Архив князя Ф.А. Куракина”, op.cit., s. 281–282.
77 Н. И. Костомаров, op.cit., s. 348. Car, opowiadając się za Skoropadśkim, zapewne wiedział
o antyrosyjskim nastawieniu Połubotka, zob. Б. Сушинський, op.cit., s. 580–584.
Warto zauważyć, że do Głuchowa zjechali tylko pułkownicy: starodubski (Skoropadśkyj),
czernihowski (Połubotok) oraz pułkownicy nakaźni — perejasławski (Stepan Tomara) i niżyński
(Żurachowśkyj). Pułkownik połtawski Lewenc zachował postawę wyczekującą, zob.
О. Оглобин, op.cit., s. 326; O. Грушевський, op.cit., s. 26, 40; В. Бiднов, Церковна анатема...,
s. 42.
78 Order ten ustanowiony przez Piotra I był najstarszym i najwyższym odznaczeniem rosyjskim
wręczanym za zasługi wojenne. Mazepa był jego drugim kawalerem: Piotr I wysłał
gońca do Moskwy z rozkazem przygotowania i szybkiego dostarczenia mu „Orderu Judasza”,
ogromnego 12-funtowego medalu z łańcuchem, przedstawiającego Judasza nad rozsypanymi
srebrnikami i napis: „Przeklęty syn stracony Judasz, który powiesił się za srebrniki”,
zob. W. Jakubowski, Ordery i medale Rosji, Toruń 1993, s. 16.