nowa ukraina

Iwan Mazepa i Piotr I. Wojna na uniwersały… 17
wersał o wyjątkowej treści trafił do Połubotka, rozważanego przez Piotra I na
ewentualnego następcę Mazepy, co potwierdza treść dokumentu: A was życzymy
sobie jak najszybciej tu u siebie widzieć i o tej wielce pilnej sprawie dalej sami rozmawiać
53 .
30 października car skierował uniwersały do pułkowników kozackich jednostek
przebywających na terytorium Rzeczypospolitej: białocerkiewskiego Omelczenki,
kijowskiego Korowki i hadziackiego Stepana Troszczynśkiego. Piotr I powiadamiał
ich o „zdradzie” Mazepy, pisząc jednocześnie, iż on jako obrońca całej Ukrainy,
według powinności chrześcijańskiej ma staranie, aby ukraińskiego narodu i [jego
— P.K.] ziemi w niewolę heretykom Szwedom i Leszczyńskiemu nie oddać i do
żadnego zniszczenia nie dopuścić, dlatego wydaliśmy do wszystkich pułkowników
i starszyzny i wojska zaporoskiego nasze ukazy, aby przed zwodniczymi zamiarami
tego odstępcy Bożego i zdrajcy Mazepy strzegli się i nie słuchali go, ale by
przyjeżdżali całą starszyzną do Głuchowa w celu wybrania nowego hetmana.
Jednakże car polecił im pozostać ze swoimi jednostkami na miejscu aż do odwołania.
Podobnej treści uniwersały trafiły do pozostałych dowódców pułków kozackich
stacjonujących na Ukrainie słobodzkiej 54 . Tego dnia kancelarię polową cara opuściły
też odezwy skierowane do metropolity kijowskiego Krokowskiego i arcybiskupa
czernihowskiego Maksymowycza, wzywające ich do Głuchowa. Piotr I, chcąc
mieć pewność, iż obydwaj stawią się na jego wezwanie, wysłał do nich swoich
przedstawicieli w osobach księcia Borysa Kurakina i Andrieja Uszakowa. Podobnej
treści dokument otrzymał zapewne również biskup perejasławski Kornyłowycz,
którego razem z metropolitą Krokowśkim, a także innymi przedstawicielami Cerkwi,
miał eskortować do Głuchowa książę Kurakin. Wyjazd metropolity i arcybiskupa
stanął jednak pod znakiem zapytania, gdyż, jak donosił Kurakin, prawie we
wszystkich miastach i siołach na Ukrainie doszło do buntów i burmistrzów, i innych
urzędników [buntownicy — P.K.] zabijali 55 .
30 października car skierował również obszerny uniwersał do koszowego atamana
Kozaków zaporoskich Kostii (Konstantyna) Hordijenki, powtarzając wszystkie
dotychczasowe zarzuty wobec Mazepy i potwierdzając kilkukrotnie dotychczasową
wierność Zaporożców wobec swojej osoby, także wezwał ich starszyznę do
Głuchowa 56 . Piotr I wiedział, że hetman będzie próbował przeciągnąć Zaporoże na
swoją stronę i dlatego neutralizacja Siczy stała się koniecznością 57 . A o dystansie
Zaporożców wobec uniwersałów słanych przez hetmana świadczy list pułkownika
ochtyrskiego Fedira Osypowa do kanclerza Gawryły Gołowkina zapewniający, że
Kozacy nie chcieli występować przeciwko prarodzicielskiemu naszemu monarsze,
jako że jest [on] jednej [z nami] prawosławnej wiary chrześcijańskiej 58 . Piotr I, nie
mając pewności, co uczynią Zaporożcy, 1 listopada wystosował do nich kolejny uni-
pułkownikiem kijowskim. Zmarł prawdopodobnie przed 1734 r., zob. ibidem, s. 889; Архив
ЮЗР, nr 3, t. 2, Киев 1868, s. 748, 768.
53 П. и Б., op. cit., s. 247. Połubotok był jednym z pierwszych pułkowników kozackich, którzy
po „zdradzie” Mazepy pojawili się w carskim obozie. Jednak utworzenie Kolegium Małorosyjskiego
wywołało jego protest, za co trafił do twierdzy Pietropawłowskiej, zob. Ibidem,
s. 882.
54 Ibidem, s. 250–252, 891.
55 „Архив князя Ф.А. Куракина”, op. cit., s. 281–282.
56 П. и Б., op. cit., s. 257–259; И. И. Голиков, op. cit., t. 15, Москва 1843, nr 943, s. 585–
587.
57 Б. Сушинський, Козацькi вождi Украïни. Iсторiя Украïни в образах ïï вождiв та
полководцiв XV–XIX столiть, Одеса 1998, s. 546–555.
58 П. и Б., op. cit., s. 904; Р. Iванченко, Коментар наукoвця [w:] Мазепа — людина й
iсторичний дiяч, op. cit., s. 45.