nowa ukraina

124 Ołeh Demkiw, Lidija Kondratyk
i wartości do jego efektywności ekonomicznej. Pierwsza z sentencji, cytat z pracy
„Freaconomics...”, jest znakomitym przykładem imperializmu gospodarczego rozumianego
jako zastosowanie modelowania i metod naukowych z dziedziny ekonomii
do innych, nietradycyjnych dla niej, przedmiotów badań. Według autorów wymienionej
pracy na zachowania ekonomiczne jednostek wpływają wyłącznie czynniki
dające się mierzyć i zmieniać przy pomocy instrumentarium nauk ekonomicznych.
Drugi z cytatów został przez nas zaczerpnięty z pochodzącej z 1986 r. pracy kardynała
Josepha Ratzingera (papieża Benedykta XVI), będącej jednym z tekstów,
które wpłynęły na kształt współczesnej społecznej doktryny Kościoła katolickiego.
Odstęp czasowy pomiędzy publikacją obu tekstów wynosi 20 lat, co dobrze oddaje
długotrwały i niedokończony charakter dyskusji. Z drugiej strony dyscypliny,
do których należą przywołane prace — ekonomia i teologia, są — w opinii każdej
z nich — we wzajemnej relacji wyznawanego systemu norm i wartości do zachowań
ekonomicznych, bardziej podobne do wołających na puszczy, którzy się wzajemnie
nie słyszą (może nawet przebywają w dwóch różnych puszczach), niż do dyskutantów
prowadzących realną dyskusję i reagują na argumenty oponenta.
Rolę płaszczyzny spotkania czy też mediatora w procesie interakcji tych „zaocznych
dyskutantów” może odegrać socjologia. Rzecz w tym, że od samego początku
konstytuowania się jako nauki, socjologia zawierała przynajmniej dwa składniki,
które — w pewnym stopniu — upodabniały ją do teorii ekonomii, z jednej strony
i do teologii, z drugiej. Podobieństwo to przejawia się w równoczesnym funkcjonowaniu
i konwergencji dwóch tradycji (normatywistycznej i pozytywistycznej). Umożliwia
ono również nawiązanie szerokiego interdyscyplinarnego dialogu, stawiającego
sobie za cel adekwatne poznanie rzeczywistości społecznej.
Współczesna rzeczywistość ukraińska stanowi urodzajny grunt dla opracowania
problematyki normatywno-wartościujących reguł działalności gospodarczej.
Krach systemu socjalizmu państwowego i ustanowienie w krótkim czasie stosunków
kapitalistycznych i instytucji gospodarki kapitalistycznej uwypukliły dylematy
moralne, które w praktyce zwykle rozstrzyga się na korzyść interesu prywatnego,
a nie publicznego i dobra indywidualnego, a nie wspólnego. Publiczne dyskusje
i naukowe badania normatywnych aspektów działalności gospodarczej we współczesnej
Ukrainie dotyczą przeważnie kontrowersyjnej pod względem skutków społecznych
transformacji postkomunistycznej i, z reguły, w ich opisach akcentuje się
dysfunkcyjne zjawiska społeczne i wzywa do przywrócenia moralności w działalności
gospodarczej.
Najbardziej spektakularny wydaje się być pod tym względem artykuł opublikowany
przez J. Sujimenkę, który w opisie dzisiejszego stanu gospodarki ukraińskiej
i zachowań ekonomicznych w społeczeństwie ukraińskim stosuje takie pojęcia, jak:
„kryminalna korupcja”, „szarostrefowa klanowość”, „oszustwo”, „wściekła drapieżność”,
„krwawe porachunki” 3 .
W niniejszej rozprawie zamierzamy: po pierwsze przeprowadzić analizę wskaźników
moralności ekonomicznej pochodzących z Europejskiego Sondażu Społecznego
(European Social Survey, Round 2, 2004, dalej — ESS), a także umiejscowić
społeczeństwo ukraińskie pod względem moralności ekonomicznej na tle innych
krajów uczestniczących w tym Sondażu; po drugie zweryfikować wyniki Sondażu
przez skonfrontowanie ich ze wskaźnikami stosowanymi przez innych autorów używających
metod odmiennych od naszej. Wśród wskaźników zastosowanych przez
3 Є. Суїменко, В якій Україні ми живемо? Ще одна версія сутності „трансформації”,
[w:] „Соціологія: теорія, методи, маркетинг” 1998, nr 6, s. 176–194.