nowa ukraina

Oligarchiczne klany Donbasu na tle sytuacji polityczno-ekonomicznej Ukrainy … 69
jach byłego ZSRR, szablonową ilustracją tegoż mechanizmu stały się elity niepodległej
Ukrainy.
Celem niniejszego szkicu jest próba analizy oligarchicznych środowisk Donbasu,
ich proweniencji oraz niekwestionowanego wpływu na procesy polityczne niepodległego
państwa ukraińskiego. Będę się także starała wskazać rolę, jaką odgrywają
elity oligarchiczne w krótkookresowej stabilizacji ekonomicznej regionu
w warunkach transformacji systemowej..
Między wolnością a stabilizacją
Donieckie Zagłębie Węglowe, popularnie zwane Donbasem, to osobliwy, niezwykle
istotny pod względem ekonomicznym region, w skład którego wchodzą ukraińskie
obwody: doniecki i łuhański oraz niewielkie części obwodów dniepropietrowskiego,
a także charkowskiego. Granice tego zagłębia wykraczają poza państwowy obszar
Ukrainy, obejmując swym zasięgiem terytorialnym także niewielką część obwodu
rostowskiego znajdującego się na terytorium Federacji Rosyjskiej. Geograficznie
delimitowane granice pokrywają się jednocześnie z granicami Donbasu jako pewnego,
odrębnego kulturowo i mentalnie obszaru, pewnej przestrzeni autonomicznej
nie dającej się wtopić w skład ani Ukrainy, ani Rosji. O ile współczesne państwo
ukraińskie jest swego rodzaju konstrukcją polityczną, o tyle sam Donbas jest realnie
istniejącym, spójnym wewnętrznie regionem, którego odrębność ukształtowała się
na przestrzeni dziejów niejako w sposób naturalny.
Położenie geograficzne tzw. Dzikiego Pola czy też ziemi niczyjej przyciągało
zbiegów wszelkiej maści (religijnych, politycznych, a przede wszystkim uciskanych
ekonomicznie) z Rosji, Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a także innych terenów.
Donbas, jak zauważa amerykański badacz japońskiego pochodzenia Hiroaki Kuromiya,
stał się oazą dla uosabiających szeroko pojętą wolność ludzi pogranicza, dla
których zachowanie tej wolności było zawsze ważniejsze niż jakakolwiek sprawa politycznego
centrum, niezależnie, czy owym centrum pozostawałaby Rzeczpospolita,
Moskwa, czy Kijów. O ile dziewiętnastowieczny Donbas rozwijał się jako ośrodek
przemysłowy, o tyle potrzebował siły roboczej: stąd kolejna fala migrantów, przedstawicieli
różnych narodowości, którzy przyjeżdżali tu w poszukiwaniu lepszego
życia. Z kolei uciekinierzy religijni bądź ofiary eksploatacji gospodarczej przybywali
do Nowej Rosji niczym emigranci do Stanów Zjednoczonych, jak do krainy wolności
i dużych możliwości. Między mieszkańcami regionu nigdy nie dochodziło do
konfliktów na tle etnicznym, co więcej, ten swego rodzaju tygiel kultur ukształtował
koherentną wspólnotę, na kształt obywatelskiej. Jej podstawą mógł być równy (czy
raczej równie niski) status społeczny oraz poziom zamożności majątkowej przesiedleńców.
W czasach radzieckich Donbas nadal funkcjonował jako przytułek dla uciekinierów.
Świadkowie konstatują, iż region przyciągał rozkułaczonych, złoczyńców,
ludzi pozbawionych praw obywatelskich, którzy zmieniali tu swoją tożsamość
i rozpoczynali nowe życie. Takiemu rozwojowi sytuacji sprzyjały zarówno Moskwa,
jak i Kijów, zsyłając tu niepożądane socjalnie jednostki w celu zapewnienia spokoju
metropoliom 6 . Z drugiej strony radziecki projekt modernizacji zakładał szereg
inwestycji, dzięki którym obwód doniecki stał się jedną z najbogatszych jednostek
administracyjnych w Związku Radzieckim. Ponieważ to właśnie przemysł ciężki był
ową gałęzią gospodarki, która w ZSRR cieszyła się klauzulą największego uprzy-
6 Г. Куромія, Донбас поміж Україною та Росією: позанаціональна ідентuчність?,
[w:] Глобалізація. Регіоналізація. Регіональна політика. Хрестоматія з сучасної
зарубіжної соціології регіонів, red. І. Ф. Кононов, Луганськ 2001, s. 547–549.