04.09.2013 Views

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

però, decisamen<strong>te</strong> la possibilità che i magni ludi o Consualia, cui si riferirebbe Aen. 8, 636,<br />

siano da identificare con i ludi Megalenses o con i Romani, questi ultimi da collocare an<strong>te</strong><br />

Kalendas Ianuarias: MAGNIS CIRCENSIBVS ACTIS ‘magnis’ quantum ad <strong>pa</strong>uperta<strong>te</strong>m<br />

pristinam pertinet: nam legimus prop<strong>te</strong>r equorum inopiam diversis eos tunc usos animalibus. Raptae au<strong>te</strong>m<br />

sunt Sabinae Consualibus, hoc est mense Martio. Consus au<strong>te</strong>m deus est consiliorum, qui ideo <strong>te</strong>mplum<br />

sub circo habet, ut os<strong>te</strong>ndatur <strong>te</strong>ctum esse debere consilium: inde est quod et Fidei <strong>pa</strong>nno velata manu<br />

sacrificabatur, quia fides <strong>te</strong>cta esse debet et velata. ideo au<strong>te</strong>m dica<strong>to</strong> Consi simulacro rapuerunt Sabinas, ut<br />

<strong>te</strong>geretur initum de rap<strong>to</strong> consilium. Is<strong>te</strong> Consus et eques Neptunus dicitur, unde etiam in eius honorem<br />

cir<strong>ce</strong>nses <strong>ce</strong>lebrantur. errant ergo qui dicunt ‘magnis cir<strong>ce</strong>nsibus’ aut Megalesiacis, aut Romanis, quos<br />

constat fieri an<strong>te</strong> KAL. IAN (Serv. ad Aen. 8, 636).<br />

La contraddizione, relativa all’equivalenza magni ludi = ludi Romani, sembra po<strong>te</strong>r escludere<br />

sia l’identità dei due scoliasti, sia un rappor<strong>to</strong> di stretta <strong>pa</strong>ren<strong>te</strong>la fra loro. La s<strong>te</strong>ssa<br />

conclusione è, altresì, suggerita da due dettagli, riportati dallo pseudo-Asconio e assenti in<br />

Servio: la cifra esatta spesa per la prima edizione dei giochi (du<strong>ce</strong>nta milia nummum) e la<br />

dedicazione degli s<strong>te</strong>ssi non solo a Conso, ma anche agli dei magni, ossia i lares della città 147 .<br />

A fron<strong>te</strong> di tali peculiarità è, forse, da ipotizzare una comune tradizione remota 148 , che, in<br />

147 Il legame fra Consus e i Lari è, altresì, at<strong>te</strong>sta<strong>to</strong> da una iscrizione, citata da Tertulliano, de spect. 5,<br />

57: Et nunc ara Conso illi in circo demersa est ad primas metas sub <strong>te</strong>rra cum inscriptione eiusmodi: CONSUS<br />

CONSILIO MARS DUELLO LARES + COILLO POTENTES. Sacrificant apud eam nonis Iuliis<br />

sa<strong>ce</strong>rdo<strong>te</strong>s publici. XII. Kalend. Sep<strong>te</strong>mbres flamen Quirinalis et virgines. L’iscrizione è considerata da AUST<br />

1901 A il frut<strong>to</strong> dell’in<strong>te</strong>rpretazione dotta e tarda dell’apologeta cristiano, benché lo studioso<br />

ammetta che non può essere escluso un legame cultuale, nell’antichità, fra Conso, Mar<strong>te</strong> e i Lari. La<br />

<strong>te</strong>stimonianza è, altresì, analizzata da DUSANIC – PETKOVIC 2002, con <strong>pa</strong>rticolare riferimen<strong>to</strong> al<br />

flamen Quirinalis. Peculiare dello scolio alle Verrinae, inve<strong>ce</strong>, l’equi<strong>pa</strong>razione <strong>to</strong>ut court degli dei magni ai<br />

lares urbis Romae. La dicitura di dei magni è, infatti, normalmen<strong>te</strong> associata ai Pena<strong>te</strong>s, con i quali ques<strong>te</strong><br />

divinità erano, forse, da identificare, pur nell’in<strong>ce</strong>r<strong>te</strong>zza che contraddistingue già le fonti antiche: cfr.<br />

LLOYD 1956; DUBOURDIEU 1989, in <strong>pa</strong>rt. 125-153; 285-292; 430-439, in unione alle no<strong>te</strong> ad Aen. 3,<br />

12 di CONINGTON-NETTLESHIP 1979; DERYCK WILLIAMS 1996; HORSFALL 2006. Pur con tutta la<br />

cau<strong>te</strong>la, resa ne<strong>ce</strong>ssaria dalla complessità del <strong>te</strong>ma, è forse da vedere nella notazione pseudoasconiana<br />

il riflesso della confusione, che carat<strong>te</strong>rizza la con<strong>ce</strong>zione s<strong>te</strong>ssa dei Penati pubblici nelle<br />

fonti antiche: cfr. LLOYD 1956, 44-46; DAREMBERG 1969 s. v. Lar, 946; s.v. Pena<strong>te</strong>s, 377-378;<br />

DUBOURDIEU 1989, in <strong>pa</strong>rt. 526. Tale confusione è, con ogni probabilità, analoga a quella,<br />

riscontrabile nel cul<strong>to</strong> priva<strong>to</strong>, fra le cui conseguenze maggiori è ravvisabile appun<strong>to</strong> la perdita della<br />

distinzione fra Lares e Pena<strong>te</strong>s: DUBOURDIEU 1989, in <strong>pa</strong>rt. 101-111; RESCIGNO 2000, in <strong>pa</strong>rt. 25;<br />

33-35. Di effettiva sovrapposizione fra le due figure divine, a proposi<strong>to</strong> del cul<strong>to</strong> imperiale di età<br />

augus<strong>te</strong>a, <strong>pa</strong>rla DAREMBERG 1969 s. v. Lar, 946. GIACOBELLO 2008, 48-49 sot<strong>to</strong>linea, per contro,<br />

il carat<strong>te</strong>re di sis<strong>te</strong>mazione del cul<strong>to</strong> dei Lares, che sembra proprio della riforma augus<strong>te</strong>a. Per<br />

un’effica<strong>ce</strong> sin<strong>te</strong>si delle carat<strong>te</strong>ristiche e dei problemi esegetici, legati al cul<strong>to</strong> pubblico e priva<strong>to</strong> dei<br />

Lares, cfr. GIACOBELLO 2008, 37-55.<br />

148 Alla medesima conclusione giunge anche GESSNER 1888, 25-27, pure di soli<strong>to</strong> <strong>te</strong>so a valorizzare<br />

ogni possibile legame fra Servio e lo pseudo-Asconio. Suggeris<strong>ce</strong>, per contro, la possibile<br />

derivazione della nota alle Verrinae da quella all’Eneide STANGL 1912, n. ad loc.<br />

134

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!