04.09.2013 Views

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

sallustiana 307 , proposta dal commenta<strong>to</strong>re ci<strong>ce</strong>roniano. Ad Verr. 1, 60 è commenta<strong>to</strong> il<br />

nome An<strong>to</strong>nius, personaggio cita<strong>to</strong> da Ci<strong>ce</strong>rone per assolverlo dall’accusa di non aver <strong>te</strong>nu<strong>to</strong><br />

i bilanci 308 . Il riferimen<strong>to</strong> dell’Arpina<strong>te</strong> è qui al famoso ora<strong>to</strong>re; lo scoliasta, tuttavia,<br />

equivoca il <strong>pa</strong>sso, e vede in An<strong>to</strong>nio il figlio del re<strong>to</strong>re, di cui più vol<strong>te</strong> nelle Verrinae è<br />

ricordata la condotta disdi<strong>ce</strong>vole, che ebbe l’incarico di cura<strong>to</strong>r delle cos<strong>te</strong> e morì a Creta<br />

mentre seguiva Pompeo nella guerra contro i pirati 309 . A riprova della scarsa levatura del<br />

personaggio, è ricorda<strong>to</strong> tan<strong>to</strong> il giudizio, espresso da Ci<strong>ce</strong>rone in Verr. 2, 8, quan<strong>to</strong> quello<br />

307 La scoliografia ci<strong>ce</strong>roniana presenta, in altri casi oltre quelli qui esaminati, <strong>pa</strong>rziali analogie di<br />

con<strong>te</strong>nu<strong>to</strong> con frammenti delle His<strong>to</strong>riae, rileva<strong>te</strong> nelle no<strong>te</strong> di STANGL 1912. MAURENBRECHER<br />

1891 spiega ques<strong>te</strong> coincidenze, inclusa la citazione ad Verr. 1, 60, con l’influenza delle Enarrationes<br />

asconiane: Asconio conos<strong>ce</strong>va e sfruttava, infatti, l’opera di Sallustio, di cui redasse anche una vita.<br />

La puntuale ripresa del <strong>te</strong>s<strong>to</strong> delle His<strong>to</strong>riae ad Verr. 1, 60, corredata dal nome dello s<strong>to</strong>rico, è,<br />

tuttavia, del tut<strong>to</strong> diversa dalle suppos<strong>te</strong> affinità rilevabili altrove. La circostanza sembra suggerire,<br />

per questa glossa, un’origine diversa dalle altre no<strong>te</strong> “sallustiane”: la trattazione infra suggerirà<br />

l’ipo<strong>te</strong>si della dis<strong>ce</strong>ndenza dall’opera di Aspro. Lo s<strong>to</strong>rico è, del res<strong>to</strong>, auc<strong>to</strong>r di chiara fama per tut<strong>to</strong><br />

il corso dell’antichità, anche se non sempre considera<strong>to</strong> esemplare. Assai negativo il giudizio di<br />

Pollione, di Livio e di Ci<strong>ce</strong>rone, che allo stile sallustiano contrappongono il proprio; di segno<br />

oppos<strong>to</strong> la valutazione di Seneca il Vecchio e di Quintiliano. Quest’ultimo, per contro, non ritiene<br />

Sallustio, pure ottimo per lo stile s<strong>to</strong>rico, un adegua<strong>to</strong> modello di re<strong>to</strong>rica. Parimenti positivo il<br />

giudizio, che dell’au<strong>to</strong>re delle His<strong>to</strong>riae dà l’epoca dell’arcaismo; il suc<strong>ce</strong>sso della s<strong>to</strong>riografia di<br />

Taci<strong>to</strong>, che pure prende Sallustio a modello, oscura, tuttavia, nuovamen<strong>te</strong> la fama dello s<strong>to</strong>rico, che<br />

conos<strong>ce</strong>rà nuovo, e definitivo, suc<strong>ce</strong>sso solo con l’inclusione nella quadriga: cfr. BOLAFFI 1949, 181-<br />

241; LA PENNA 1970; PECERE 1990, 339; PELLIZZARI 1993, 229-231.<br />

308 Audimus aliquem tabulas numquam confecisse; quae est opinio hominum de An<strong>to</strong>nio falsa, nam fecit<br />

diligentissime; verum sit hoc genus aliquod, minime probandum (Cic., Verr. 1, 60). ZUMPT 1831, MUELLER<br />

1891 e KLOTZ 1923, a <strong>pa</strong>rtire da una proposta di Ho<strong>to</strong>man, in<strong>te</strong>grano l’iniziale M.; Zumpt<br />

sot<strong>to</strong>linea, nondimeno, che si <strong>pa</strong>rla qui di An<strong>to</strong>nio <strong>pa</strong>dre.<br />

309 L’equivoco è rileva<strong>to</strong> da SCHÜTZ 1815 e STANGL 1912 nelle no<strong>te</strong> allo scolio, nonché da LONG<br />

1862 2 nel commen<strong>to</strong> al <strong>pa</strong>sso ci<strong>ce</strong>roniano. Sulla figura di Marco An<strong>to</strong>nio iunior, menziona<strong>to</strong> anche<br />

in Verr. 3, 213, cfr. SCHÜTZ 1815, n. ad Verr. 2, 8; LONG 1862 2, n. ad Verr. 1, 60;<br />

MAURENBRECHER 1893, n. ad Hist. 3, 3 M.; GREENWOOD 1928 ad Verr. 2, 8; BELLARDI 1978, nn.<br />

ad div. Caec. 55 e ad Verr. 2, 8; MARINONE-FIOCCHI 2004 6, n. ad Verr. 2, 8. Lo scoliasta trat<strong>te</strong>ggia la<br />

vi<strong>ce</strong>nda di ques<strong>to</strong> personaggio anche ad div. Caec. 55, ove ne riassume la biografia (Praefectus<br />

An<strong>to</strong>ni quidam. An<strong>to</strong>nius cura<strong>to</strong>r tuendae <strong>to</strong>tius orae maritimae qua Romanum erat imperium, non<br />

solum ipse nequam, verum etiam comitibus pessimis, rem inauditam invasit et indic<strong>to</strong> Cre<strong>te</strong>nsibus bello male re gesta<br />

ibidem periit, an<strong>te</strong> quam Pompeius contra piratas missus est. Sed de hoc alibi (Verr. 2, 8) ait Tullius: Post M.<br />

An<strong>to</strong>ni infinitum illud imperium senserant). Da segnalare la for<strong>te</strong> analogia con Sall., Hist. 3, 2<br />

M. (qui orae matitimae, qua Romanum esset imperium, cura<strong>to</strong>r ior piratis), segnalata da STANGL<br />

1912 ad Verr. 2, 8. Il frammen<strong>to</strong> sallustiano è trasmesso dagli scholia vetustiora ad Iuv. 8, 105; già nel<br />

cap. 2.1 si è rilevata un’analogia fra le due sillogi, con ogni probabilità da attribuire al ma<strong>te</strong>riale<br />

comunemen<strong>te</strong> circolan<strong>te</strong>, impiega<strong>to</strong> da entrambe: cfr. cap. 2.1, in <strong>pa</strong>rt. n. 104. Per la presenza, nello<br />

pseudo-Asconio, di ma<strong>te</strong>riale forse risalen<strong>te</strong> alle His<strong>to</strong>riae sallustiane, cfr. supra n. 307. Ad Verr. 2, 8 è<br />

aggiun<strong>to</strong> il dettaglio, secondo cui la curatio orae maritimae fu assegnata ad An<strong>to</strong>nio grazie al console<br />

Cotta e ai sena<strong>to</strong>ri, sim<strong>pa</strong>tizzanti di Ce<strong>te</strong>go: Et pos<strong>te</strong>a M. An<strong>to</strong>nii. Hic est M. An<strong>to</strong>nius qui, gratia<br />

Cottae consulis et Cethegi factione in senatu curationem infinitam nactus <strong>to</strong>tius orae maritimae, et Siciliam et<br />

provincias omnes depopulatus est et ad postremum inferens Cre<strong>te</strong>nsibus bellum morbo in<strong>te</strong>riit.<br />

219

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!