04.09.2013 Views

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

egli nomina, infatti, la dea e i suoi attributi, nonché il simulacro. Che il Man<strong>to</strong>vano<br />

presupponga uno s<strong>pa</strong>zio davanti ai delubra sarebbe, inve<strong>ce</strong>, prova<strong>to</strong> da Aen. 4, 56; 62, ove<br />

alla zona, circostan<strong>te</strong> il delubrum, sono riferiti verbi che indicherebbero il movimen<strong>to</strong><br />

attraverso tale s<strong>pa</strong>zio (adeunt e s<strong>pa</strong>tiatur, rispettivamen<strong>te</strong>) 47 .<br />

Macrobio tralascia del tut<strong>to</strong> la prima delle tre ipo<strong>te</strong>si varroniane, quella condivisa anche<br />

dallo pseudo-Asconio (delubrum = edificio di cul<strong>to</strong> riserva<strong>to</strong> a più numina). La at<strong>te</strong>sta, per<br />

contro, Servio ad Aen. 2, 225, senza però il riferimen<strong>to</strong> al Reatino. Il Commen<strong>to</strong> all’Eneide<br />

aggiunge, tuttavia, una notazione in più: il sostantivo delubrum per indicare l’unico <strong>te</strong>mpio<br />

deriverebbe dal fat<strong>to</strong> che un unico <strong>te</strong>t<strong>to</strong> ri<strong>pa</strong>ra dalla pioggia tut<strong>te</strong> le divinità, onora<strong>te</strong><br />

all’in<strong>te</strong>rno del santuario (quia uno <strong>te</strong>c<strong>to</strong> diluitur). Il riferimen<strong>to</strong> al verbo diluere è comune anche<br />

alla seconda soluzione, suggerita da Servio: delubrum sarebbe un luogo antistan<strong>te</strong> il <strong>te</strong>mpio<br />

ove scorre acqua; a proporre per primo tale ipo<strong>te</strong>si è, secondo quan<strong>to</strong> at<strong>te</strong>sta<strong>to</strong> dal<br />

Danielino, Cincio, au<strong>to</strong>re di opere antiquarie 48 : DELVBRA delubrum dicitur quod uno <strong>te</strong>c<strong>to</strong><br />

plura conplectitur numina, quia uno <strong>te</strong>c<strong>to</strong> diluitur, ut est Capi<strong>to</strong>lium, in quo est Minerva, Iuppi<strong>te</strong>r, Iuno.<br />

fronde per urbem (Aen. 4, 248-249). Richiama, a ragione, il distico lo ps.-Acrone ad carm. 4, 6, 14, nel<br />

commentare l’oraziano male feria<strong>to</strong>s Troas: MALE FERIATOS. Vt (Verg., Aen. 6, 574): <strong>pa</strong>nduntur<br />

portae aut (Verg., Aen. 2, 248-249) quibus ultimus esset / ille dies. Il <strong>pa</strong>sso, in cui dies è<br />

concorda<strong>to</strong> con l’aggettivo ille, illustra altresì la possibilità che il sostantivo sia di genere maschile nei<br />

de nomine ex<strong>ce</strong>rpta attribuiti a Probo (GLK 6, 210, 14-17).<br />

47 Macr., Sat. 3, 4, 1-5: Nomina etiam sacrorum locorum sub congrua proprieta<strong>te</strong> proferre pontificalis observatio<br />

est. Ergo delubrum quid pontifi<strong>ce</strong>s proprie vo<strong>ce</strong>nt, et quali<strong>te</strong>r hoc nomine Virgilius usus sit, requiramus. Varro libro<br />

octavo Rerum divinarum delubrum ait alios aestimare in quo prae<strong>te</strong>r aedem sit area adsumpta deum causa, ut est in<br />

Circo Flaminio Iovis Sta<strong>to</strong>ris, alios in quo loco dei simulacrum dedicatum sit, et adiecit, sicut locum in quo figerent<br />

candelam candelabrum appellatum, ita in quo deum ponerent nominatum delubrum. His a Varrone praescriptis,<br />

in<strong>te</strong>llegere possumus id potissimum ab eo probatum quod ex sua consuetudine in ultimo posuit, ut a dei dedica<strong>to</strong><br />

simulacro delubrum coeperit nuncu<strong>pa</strong>ri. Virgilius tamen utramque rationem diligen<strong>te</strong>r est executus. Ut enim a<br />

postrema incipiamus, observavit delubrum nominaturus aut proprie deorum nomina aut ea quae dis<br />

accommodarentur inserere: At gemini lapsu delubra ad summa dracones / Effugiunt... (Verg., Aen.<br />

2, 225-226) et, ut mox simulacrum nominaret, sub<strong>te</strong>xuit: ...saevaeque petunt Tri<strong>to</strong>nidis ar<strong>ce</strong>m, / Sub<br />

pedibusque deae clypeique sub orbe <strong>te</strong>guntur (Verg., Aen. 2, 226-227), i<strong>te</strong>m: Nos delubra deum<br />

miseri, quibus ultimus esset / Ille dies... (Verg., Aen. 2, 248-249). Illam vero opinionem de area,<br />

quam Varro praedixerat, non omisit: Principio delubra adeunt, <strong>pa</strong><strong>ce</strong>mque per aras / Exquirunt...<br />

(Verg., Aen. 4, 56-57) et mox: Aut an<strong>te</strong> ora deum pingues s<strong>pa</strong>tiatur ad aras (Verg., Aen. 4, 62).<br />

Quid enim est s<strong>pa</strong>tiatur quam s<strong>pa</strong>tio lati itineris obambulat? Quod adiciendo an<strong>te</strong> aras os<strong>te</strong>ndit aream adsumptam<br />

deorum causa. Ita suo more velut aliud agendo inplet archana. La relazione fra il delubrum e lo s<strong>pa</strong>zio aper<strong>to</strong><br />

è, altresì, con<strong>te</strong>mplata nella cosiddetta Appendix Probi, sulla cui controversa attribuzione cfr. cap. 3,<br />

n. 121. Secondo il grammatico, sarebbe <strong>te</strong>mplum il luogo che contiene la statua, delubrum uno s<strong>pa</strong>zio<br />

con portici: In<strong>te</strong>r <strong>te</strong>mpla et delubra hoc in<strong>te</strong>rest, quod <strong>te</strong>mpla ubi simulacra sint designat, delubra vero aream cum<br />

porticibus demonstrat (GLK 4, 202, 23-24).<br />

48 Sulla figura di ques<strong>to</strong> giurista e grammatico cfr. WISSOWA 1899. Cincio visse senz’altro prima di<br />

Verrio Flacco, che ne menziona soven<strong>te</strong> l’opera; la notazione su delubrum deriva, con ogni<br />

probabilità, dal tratta<strong>to</strong> de verbis priscis, di cui Fes<strong>to</strong> conserva ben quattro at<strong>te</strong>stazioni esplici<strong>te</strong> (214<br />

L.; 265 L.; 277 L.; 330 L.). Il nome di Cincio è ascrit<strong>to</strong> al <strong>te</strong>s<strong>to</strong> serviano da RAND-SAVAGE-SMITH-<br />

WALDROP-ELDER-PEEBLES-STOCKER 1946.<br />

157

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!