3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Un ul<strong>te</strong>riore <strong>pa</strong>ssaggio delle Verrinae, glossa<strong>to</strong> trami<strong>te</strong> un riferimen<strong>to</strong> al Sarsina<strong>te</strong>, è div.<br />
Caec. 39. Ci<strong>ce</strong>rone, rivolgendosi al proprio avversario, ne sostiene l’inadegua<strong>te</strong>zza alla causa<br />
dei Siciliani. Si tratta, infatti, di un pro<strong>ce</strong>sso complica<strong>to</strong>, che sarebbe difficile anche se<br />
Cecilio fosse un uomo col<strong>to</strong> e conos<strong>ce</strong>sse davvero bene il greco e il latino. Tan<strong>to</strong> più gli<br />
sarà impossibile rappresentare l'accusa, dal momen<strong>to</strong> che egli ha im<strong>pa</strong>ra<strong>to</strong> le due lingue in<br />
Sicilia, e non ad A<strong>te</strong>ne e a Roma, dove esse sono <strong>pa</strong>rla<strong>te</strong> realmen<strong>te</strong> bene (Magna sunt ea quae<br />
dico, mihi crede; noli haec con<strong>te</strong>mnere. Di<strong>ce</strong>nda, demonstranda, explicanda sunt omnia, causa non solum<br />
exponenda, sed etiam gravi<strong>te</strong>r copioseque agenda est; perficiendum est, si quid agere aut profi<strong>ce</strong>re vis, ut<br />
homines <strong>te</strong> non solum audiant, verum etiam liben<strong>te</strong>r studioseque audiant. In quo si <strong>te</strong> multum natura<br />
adiuvaret, si optimis a pueritia disciplinis atque artibus studuisses et in his elaborasses, si lit<strong>te</strong>ras Graecas<br />
Athenis non Lilybaei, Latinas Romae non in Sicilia didicisses, tamen esset magnum tantam causam, tam<br />
exspectatam, et diligentia consequi et memoria complecti et oratione expromere et vo<strong>ce</strong> ac viribus sustinere) 45 .<br />
Le fonti antiche conoscono l’esis<strong>te</strong>nza di <strong>pa</strong>rticolarità nella lingua <strong>pa</strong>rlata dagli abitanti della<br />
Sicilia 46 ; per quan<strong>to</strong> riguarda in <strong>pa</strong>rticolare il greco va ricorda<strong>to</strong>, in rappor<strong>to</strong> alla frase<br />
ci<strong>ce</strong>roniana, che la contrappone ad A<strong>te</strong>ne (Athenis non Lilybaei), che l’isola non era una zona<br />
es<strong>te</strong>nsione del <strong>te</strong>s<strong>to</strong> cita<strong>to</strong>, sembrano at<strong>te</strong>stare la casualità della consonanza fra Prisciano e le altre<br />
fonti. Tale sot<strong>to</strong>lineatura è rilevan<strong>te</strong> alla lu<strong>ce</strong> della <strong>te</strong>oria di Strzelecki (cfr. n. 38) sulla derivazione di<br />
Nonio da grammatici an<strong>te</strong>riori, in <strong>pa</strong>rticolare Flavio Capro, che una linea esegetica, oggi in <strong>pa</strong>r<strong>te</strong><br />
ridimensionata, vede come fon<strong>te</strong> primaria di Prisciano (cfr. BERTINI 1975, in <strong>pa</strong>rt. 57-59; sulle fonti<br />
di Prisciano cfr. n. 226 infra).<br />
45 L’Arpina<strong>te</strong> riprende l’insinuazione, che colloca la <strong>pa</strong>tria di Cecilio nell’isola, anche ad div. Caec. 39;<br />
52-53. La circostanza è rilevata dalla glossa pseudo-asconiana ad div. Caec. 53: Sed <strong>ce</strong><strong>te</strong>ri Siculi. Saepe in<br />
Caecilium utitur hoc convicio, ut illum non Romanum, sed Siculum dicat.<br />
46 Fra le fonti greche, cfr. Tucidide 6, 5, 1; Diodoro Siculo, bibl. hist. 13, 35; Erotiano, Vocum<br />
Hippocraticorum collectio 89, 11; Eraclide, fragm. 16; 25; 26 (=Eustazio, comm. ad Odyss. 1, 375, 46-376,<br />
1); 32; 55 (=Eustazio, comm. ad Iliad., 2, 362, 19-20); Lesbonat<strong>te</strong>, de figuris 1, 2-8; Elio Dionisio,<br />
a2ttika_ o0no/mata 42; (pseudo)Erodiano, peri_ tw=n ei1v mi 3,2, 830, 10-14; peri\ <strong>pa</strong>qw~n 3, 2, 175,<br />
10 (=Etymologicum Magnum 724, 32); 304, 6-305, 1 (= ps. Zonara, Lexicon, 883, 2-7 = Etymologicum<br />
Magnum 381, 24-27); peri_ <strong>pa</strong>ronu/mwn 891, 16-19; peri_ 2Iliakh_v proswdi/av 3.2, 81;<br />
<strong>pa</strong>rekbo<strong>lai</strong>_ <strong>to</strong>u~ mega/lou r9e/ma<strong>to</strong>v 27, 14-36; peri_ o0rqografi/av 3, 2, 501, 24-27; de prosodia<br />
catholica 3,1, 54, 27 (= Prosseno, fragm. 7 = S<strong>te</strong>fano di Bisanzio, Ethnica 200, 20-23); A<strong>te</strong>neo,<br />
Deipnosof. 2, 33; 9, 65; 15, 2; Esichio, lessico 614; 3613; Fozio, Lexicon 300, 6; gli ex<strong>ce</strong>rpta dal<br />
Commen<strong>to</strong> di Giovanni Cara<strong>ce</strong> ai canoni di Teodosio d’Alessandria redatti da Sofronio (431, 30 -<br />
432, 3); Suda, Lexicon 394; 1115; Etymologicum Gudianum 187, 1-2; 451, 25-28; Scholia in Theocritum<br />
prol. 43c; 118c; Eustazio, comm. ad Iliad., 1, 150, 25; 340, 6-8; 546, 9-10; 2 111, 5-6; 136, 14-17; 173,<br />
3-5; 615, 3-8; 3, 364, 4-7; 4, 895, 20; comm. ad. Od., 1, 375, 45-376, 4; Etymologicum magnum 135, 40-<br />
50; 204, 41-42; 302, 1-6; 32-42; Scholia in Aeschylum, q, 212c; Ni<strong>ce</strong>ta Conia<strong>te</strong>, His<strong>to</strong>ria 144, 18-23;<br />
Scholia in Demosthenem 19, 134a; ps. Zonara, Lexicon 1648, 2-3. Poche sono le menzioni della<br />
questione nelle fonti latine: una lingua “siciliana” viene ricordata da Plau<strong>to</strong>, Men. 12; Varrone, ling.<br />
Lat. 5, 120; 179; Fest. Paul. 26 L.; 123 L.<br />
39