04.09.2013 Views

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

REVISO QVIDNAM CHAEREA HIC RERUM GERAT QVOD SI A. R. T. ‘astu’ pro<br />

astu<strong>te</strong> modo adverbium est, alias nomen, ut (987) ‘an in astu venit’ 225 ?<br />

Il locus di Terenzio è <strong>pa</strong>rimenti menziona<strong>to</strong> da Prisciano, nella sezione de adverbio del libro<br />

XV, per chiarire che astu non è un avverbio ma un nomen indeclinabile, come il grammatico<br />

definis<strong>ce</strong> i neutri in –u breve: in caso contrario, sarebbe impossibile che fosse pre<strong>ce</strong>du<strong>to</strong> da<br />

preposizione, come nel nesso in astu. (GLK 3, 73, 3-8: In u <strong>pa</strong>uca inveniuntur denominativa [scil.<br />

adverbia], ut ‘diu’ et ex eo compositum ‘in<strong>te</strong>rdiu’ et a noc<strong>te</strong> ‘noctu’. Nam ‘astu’ nomen est indeclinabile,<br />

quomodo ‘cornu’. Terentius in eunucho (986-987): Hem, quid? amat? an scit ille, quid<br />

meretrix siet? / An in astu venit? quod nisi esset nomen, praepositio se<strong>pa</strong>rata ei non<br />

praeponeretur). Alla base del <strong>pa</strong>sso è, forse, da supporre un frain<strong>te</strong>ndimen<strong>to</strong>: Prisciano<br />

sembra, infatti, riferirsi ad astu in<strong>te</strong>so come ablativo di astus, da cui il possibile valore<br />

avverbiale di astu<strong>te</strong>, ma correda la propria spiegazione con un exemplum, in cui astu è<br />

sinonimo di urbs. Analogo l’equivoco, che sembra segnare il Commen<strong>to</strong> di Eugrafio al locus<br />

<strong>te</strong>renziano: l’in<strong>te</strong>rrogativo del vecchio (Eun. 987) An in astu venit? Aliud ex alio malum! è,<br />

infatti, <strong>pa</strong>rafrasa<strong>to</strong> dall’esegeta con le <strong>pa</strong>role An quia quodam astu et quadam callidita<strong>te</strong> mala haec<br />

mihi ingeminata sunt, ut aliud malum mihi ex alio nas<strong>ce</strong>retur (Eugr., ad Eun. 987)? Significativo,<br />

nella ri<strong>ce</strong>rca della possibile origine dell’errore, che Dona<strong>to</strong> menzioni Eun. 987 nella glossa<br />

ad Eun. 924, in cui sono, appun<strong>to</strong>, distin<strong>te</strong> le due ac<strong>ce</strong>zioni di astu 226 .<br />

225 Ad Eun. 987 l’esegeta registra unicamen<strong>te</strong> il valore di urbs, proprio del sostantivo nel con<strong>te</strong>s<strong>to</strong><br />

<strong>te</strong>renziano, con riferimen<strong>to</strong> in <strong>pa</strong>rticolare alla città di A<strong>te</strong>ne (AN IN ASTV VENIT ‘in astu’ in<br />

urbem de Piraeo. 2 AN IN ASTV VENIT sic Athenienses vocabant urbem suam, unde ipsi incolae a2s<strong>to</strong>i/<br />

vocantur ).<br />

226 Complesso, come è no<strong>to</strong>, il problema delle fonti latine di Prisciano (V-VI sec.), le cui Institutiones<br />

grammaticae combinano la tradizione di Roma con la trattazione greca di Apollonio ed Erodiano: per<br />

un profilo del grammatico cfr. HELM 1954. Una corren<strong>te</strong> esegetica riconos<strong>ce</strong> al grammatico di<br />

Cesarea la piena conos<strong>ce</strong>nza della tradizione artigrafica ed esegetica pre<strong>ce</strong>den<strong>te</strong>, pur sot<strong>to</strong>lineando il<br />

ruolo preminen<strong>te</strong> che sembra da attribuire a Flavio Capro, in <strong>pa</strong>rticolare per l’origine degli exempla<br />

tratti dagli au<strong>to</strong>ri più antichi: KEIL 1889; KARBAUM 1889; JEEP 1893, 95-96; FROEHDE 1895;<br />

BERTINI 1975, 57-59 e bibliografia relativa; in <strong>pa</strong>rticolare sul ruolo di Dona<strong>to</strong> GLÜCK 1967, 151-<br />

159, con specifico riferimen<strong>to</strong> alle Partitiones; HOLTZ 1981, 240-243; LAW 1987, 74; 87 e HERZOG-<br />

SCHMIDT 1993, 255 su Terenzio Scauro, impiega<strong>to</strong> per via indiretta; KASTER 1997, 351-352 per il<br />

possibile ruolo di Rufino fra le fonti del de metris fabularum Terentii. Per quan<strong>to</strong> riguarda in <strong>pa</strong>rticolare<br />

le citazioni ci<strong>ce</strong>roniane, con<strong>te</strong>nu<strong>te</strong> nell’opera di Prisciano, KARBAUM 1886 sot<strong>to</strong>linea l’importanza<br />

dell’artigrafo di V-VI secolo, assai spesso <strong>te</strong>stimone della migliore lezione; KARBAUM 1889, 4-13<br />

ricondu<strong>ce</strong> a Capro la maggior <strong>pa</strong>r<strong>te</strong> di tali citazioni, senza fare tuttavia riferimen<strong>to</strong> al problema dei<br />

commenti all’Arpina<strong>te</strong>, su cui cfr. infra. Il Caper, frequen<strong>te</strong>men<strong>te</strong> nomina<strong>to</strong> da Prisciano, è<br />

genericamen<strong>te</strong> identifica<strong>to</strong>, appun<strong>to</strong>, con il grammatico di II secolo; fa ec<strong>ce</strong>zione RUTELLA 1977,<br />

secondo cui si trat<strong>te</strong>rebbe del più tardo imita<strong>to</strong>re omonimo. Un secondo orientamen<strong>to</strong> vede,<br />

inve<strong>ce</strong>, in Capro la fon<strong>te</strong> pressoché unica di Prisciano, la cui compe<strong>te</strong>nza a proposi<strong>to</strong> delle ar<strong>te</strong>s e<br />

dei commenti pre<strong>ce</strong>denti sarebbe assai scarsa: JEEP 1908-1909-1912. In relazione alla glossa alle<br />

Verrinae, è da ricordare la notizia, tramandata da Agroecio 113, 11 e da Girolamo, adv. Ruf. 2, 9,<br />

89

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!