04.09.2013 Views

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

che avevano vis<strong>to</strong> la vit<strong>to</strong>ria di Or<strong>te</strong>nsio e di Quin<strong>to</strong> Cecilio Me<strong>te</strong>llo: Ec<strong>ce</strong> au<strong>te</strong>m repen<strong>te</strong> his<br />

diebus <strong>pa</strong>ucis comitiis consularibus factis eadem illa ve<strong>te</strong>ra consilia pecunia maiore repetuntur, eaedemque<br />

vestrae famae fortunisque omnium insidiae per eosdem homines com<strong>pa</strong>rantur (Cic., Verr. 17).<br />

La nota ad loc. rileva che il nesso ec<strong>ce</strong> au<strong>te</strong>m è carat<strong>te</strong>ristico dell’Arpina<strong>te</strong> per descrivere<br />

situazioni di sorpresa 81 , e aggiunge che Virgilio lo riprende con <strong>pa</strong>rticolare at<strong>te</strong>nzione, come<br />

nel caso di Aen. 2, 203 82 :<br />

Ec<strong>ce</strong> au<strong>te</strong>m 83 . Proprium hoc Ci<strong>ce</strong>ronis est in rebus improvisis. Quod cum<br />

cura Vergilius 84 et legit et transtulit, ut:<br />

Ec<strong>ce</strong> au<strong>te</strong>m gemini a Tenedo (Aen. 2, 203) 85 .<br />

Da rilevare, in primo luogo, la no<strong>te</strong>vole acribia linguistica, di cui lo scoliasta dà prova:<br />

Ci<strong>ce</strong>rone è, in effetti, l’au<strong>to</strong>re antico in cui ec<strong>ce</strong> au<strong>te</strong>m è at<strong>te</strong>sta<strong>to</strong> con maggiore frequenza (15<br />

occorrenze in tut<strong>to</strong>) 86 . No<strong>te</strong>vole pure, in rispondenza a quan<strong>to</strong> rileva<strong>to</strong> dalla glossa,<br />

l’impiego della combinazione in Virgilio, ove essa ricorre per 10 vol<strong>te</strong> 87 .<br />

L’at<strong>te</strong>nzione per il nesso suggeris<strong>ce</strong>, altresì, l’in<strong>te</strong>resse re<strong>to</strong>rico sot<strong>te</strong>so alla nota, messo in<br />

evidenza dal confron<strong>to</strong> con l’esegesi virgiliana di Tiberio Claudio Dona<strong>to</strong>. Le In<strong>te</strong>rpretationes,<br />

81 È, ques<strong>to</strong>, un valore ben at<strong>te</strong>sta<strong>to</strong> per il sintagma lungo tut<strong>to</strong> il corso della latinità: cfr. KOEHLER<br />

1888, 18; LYNE 1984, 79, oltre la v. ec<strong>ce</strong> del THLL a cura di Kapp-Meyer.<br />

82 Virgilio descrive l’arrivo dei due mostruosi serpenti marini, inviati da A<strong>te</strong>na per impedire che<br />

Laocoon<strong>te</strong> scopra l’inganno del cavallo: ec<strong>ce</strong> au<strong>te</strong>m gemini a Tenedo tranquilla per alta / (horresco referens)<br />

immensis orbibus angues / incumbunt pelago <strong>pa</strong>ri<strong>te</strong>rque ad li<strong>to</strong>ra <strong>te</strong>ndunt (Verg., Aen. 2, 203-205). Secondo lo<br />

scolio Danielino ad loc., i serpenti provengono da Tenedo, come segnale che dallo s<strong>te</strong>sso luogo<br />

arriverà a Troia la flotta dei greci (ideo quod significarent naves inde venturas). In generale sulle<br />

rispondenze fra i due mostri e i conquista<strong>to</strong>ri di Ilio e sulle varianti antiche del mi<strong>to</strong> cfr. AUSTIN<br />

1964; CONINGTON-NETTLESHIP 1979; PERRET 1981 2; DERYCK WILLIAMS 1996; PARATORE-<br />

CANALI 1997 5, nn. ad loc.<br />

83 SCHÜTZ 1815 ripristina la lezione dei codici contro la vulgata ec<strong>ce</strong> au<strong>te</strong>m repen<strong>te</strong>, con ogni<br />

probabilità da imputarsi all’identico repen<strong>te</strong>, con<strong>te</strong>nu<strong>to</strong> nel <strong>pa</strong>ragrafo 16 (cfr. anche DE LA VILLE DE<br />

MIRMONT 1960 3, n. ad loc.; l’avverbio è, inve<strong>ce</strong>, conserva<strong>to</strong>, sia pure con qualche dubbio sulla sua<br />

opportunità, da ZUMPT 1831.<br />

84 Virgilius SCHÜTZ 1815, in corrispondenza con il codi<strong>ce</strong> P; Verga SM<br />

85 L’ordine di questa glossa e di quella suc<strong>ce</strong>ssiva è inverti<strong>to</strong> nell’editio prin<strong>ce</strong>ps, nella Beraldina,<br />

nell’Aldina, in Loys, nella collectio commentariorum e nell’edizione di P. Manuzio.<br />

86 Ques<strong>to</strong> l’elenco comple<strong>to</strong>: Verr. 17; 21; Verr. 4, 148; 5, 87; Cluent. 14; de orat. 2, 202; orat. 30;<br />

Lucull. 121; fin. 1, 61; leg. 1, 6; rep. 1, 55; ep. Att. 6, 1, 23; 9, 12, 1; 14, 3, 1; 12, 1; 19, 1; 15, 4a, 5. La<br />

maggiore diffusione di ec<strong>ce</strong> au<strong>te</strong>m si ha nei comici, con 20 loci in <strong>to</strong>tale: 12 in Plau<strong>to</strong> (Cas. 192; Curc.<br />

131; Maen. 784; Merc. 748; 792; Mil. 209; 1198; Most. 382; 660; 676; Poen. 1124; Trin. 389) 7 in<br />

Terenzio (Adelph. 153; 722; 767; Eun. 297; 967; Hec. 503; Phorm. 264), e un frammen<strong>to</strong> di Turpilio<br />

(Philo<strong>pa</strong><strong>to</strong>r, 180 R. 3), a cui va aggiun<strong>to</strong> un verso dell’Hec<strong>to</strong>ris lytra di Ennio (182 V. 2 = 167 J.); sulla<br />

frequenza del nesso in Plau<strong>to</strong> e in Terenzio cfr. anche SPENGEL 1879, n. ad Adelph. 722.<br />

87 Aen. 2, 203; 318; 526; 673; 3, 687; 6, 255; 7, 286; 8, 81; 12, 672; Georg. 3, 515.<br />

165

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!