3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
L’in<strong>te</strong>rpretatio del sintagma ad urbem, che l’esegeta propone anche ad Verr. 45 303 , non è<br />
considerata corretta dagli studiosi. Sia nel <strong>pa</strong>sso sallustiano che nel locus dell’actio prima, il<br />
nesso è, infatti, riferi<strong>to</strong> a comandanti che, di ri<strong>to</strong>rno dalle cam<strong>pa</strong>gne militari e in at<strong>te</strong>sa del<br />
trionfo, sono costretti a soggiornare fuori dalle mura perché ancora investiti dell’imperium 304 .<br />
L’analisi lessicale non denota, dunque, al <strong>pa</strong>ri di quella proposta ad Verr. 8, <strong>pa</strong>rticolare<br />
acribia da <strong>pa</strong>r<strong>te</strong> dello scoliasta. La peculiare lezione ad urbem, <strong>ce</strong>rtificata per Verr. 2, 17, può<br />
tuttavia essere indicativa del possibile rappor<strong>to</strong> del Commen<strong>to</strong> con fonti grammaticali di<br />
eleva<strong>to</strong> prestigio. Lo s<strong>te</strong>sso scambio fra le preposizioni è, infatti, in Arusiano Messio, che<br />
evoca il locus ci<strong>ce</strong>roniano nella lunga lista di esempi delle frequenti sostituzioni di apud con<br />
ad 305 : Ad et apud confuse ponuntur, Verg. Aen. I (24) prima quod ad Troiam pro cari gesserat<br />
Argis, idem Aen. XI (288) quicquid apud dirae <strong>ce</strong>ssatum est moenia Troiae, Ter. Adel.<br />
(512) ego Micionem, si ad forum est, conveniam, idem Andria (302) apud forum modo e<br />
Davo audivi, Cic. pro Roscio (Rosc. Amer. 44) ac tantum modo aleretur ad villam, Ter. Adel.<br />
(517) apud villam est, Sal. Iug. (101, 6) ibi latine-nam ad Numantiam loqui didi<strong>ce</strong>rat-<br />
exclamat. Ad quidam pro iuxta vel circa poni dicunt Siciliensis exemplo (Verr. 2, 17) statim Romae<br />
et ad urbem quaerere et agitare cum suis coepit, id est in urbe et profectus iam circa urbem. Sed<br />
gravius adfertur exemplum primae Actionis in Verrem (22) ex his quasi de<strong>ce</strong>m fiscos ad<br />
sena<strong>to</strong>rem relic<strong>to</strong>s (GLK 6, 451, 18-452, 4).<br />
La consonanza, relativa alla lezione ad urbem, sembra <strong>ce</strong>rtificare un rappor<strong>to</strong> fra i due<br />
grammatici; tale relazione può, forse, essere definita come comune dipendenza da una<br />
303 Il sintagma è, qui, considera<strong>to</strong> la definizione per gli amministra<strong>to</strong>ri provinciali appena <strong>to</strong>rnati, o<br />
non ancora <strong>pa</strong>rtiti, e che quindi erano a Roma pur avendo un po<strong>te</strong>re sulle provin<strong>ce</strong>: Cum primum<br />
contionem ad urbem consul designatus. Ad urbem in urbe. Et sic dici solet de his qui cum po<strong>te</strong>sta<strong>te</strong> provinciali aut nondum in provincia profecti essent. Pompeius au<strong>te</strong>m pro consule de His<strong>pa</strong>nia<br />
Ser<strong>to</strong>rio vic<strong>to</strong> nuper venerat et statim habuerat contionem de restituenda tribunicia po<strong>te</strong>sta<strong>te</strong>, Palicano tr. pl.s. (ps.-<br />
Asc. ad Verr. 45); sul <strong>pa</strong>sso delle Verrinae in rappor<strong>to</strong> alla glossa pseudo-asconiana cfr., in<br />
<strong>pa</strong>rticolare, LONG 1862 2.<br />
304 Nel locus sallustiano sono ricordati Q. Marcio Rex e Q. Me<strong>te</strong>llo Cretico, inviati a Fiesole e in<br />
Puglia mentra ancora si trovavano fuori dalla città in at<strong>te</strong>sa del trionfo, nega<strong>to</strong>gli dai maneggi di<br />
persone disones<strong>te</strong>: Igitur senati decre<strong>to</strong> Q. Marcius Rex Faesulas, Q. Me<strong>te</strong>llus Creticus in Apuliam circumque<br />
ea loca missi-hi utrique ad urbem impera<strong>to</strong>res erant, impediti ne triumpharent calumnia <strong>pa</strong>ucorum, quibus omnia<br />
honesta atque inhonesta vendere mos erat [...] (Sall. Cat. 30, 3-4). Per l’in<strong>te</strong>rpretazione del <strong>pa</strong>sso cfr. le no<strong>te</strong><br />
ad loc. di HELLEGOUARC’H 1972 e RAMSEY 2007 2. VRETSKA 1976 afferma, per contro, che ad urbem<br />
può essere det<strong>to</strong> non solo di un comandan<strong>te</strong> in at<strong>te</strong>sa, ma anche di uno sprezzan<strong>te</strong>, e cita ad<br />
esempio proprio Verr. 2, 17; MCGUSHIN 1977 riprende lo s<strong>te</strong>sso <strong>pa</strong>sso, ma come prova dell’uso<br />
“normale” di ad urbem.<br />
305 Diversa, tuttavia, l’in<strong>te</strong>rpretazione che Arusiano fornis<strong>ce</strong> della frase delle Verrinae: Verre si<br />
sarebbe informa<strong>to</strong> su come guadagnare sia mentre era ancora in città, che quando se ne era da poco<br />
allontana<strong>to</strong>.<br />
217