3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
forse alla redazione antica della glossa pseudo-acroniana, databile al V sec. d.C.<br />
Significativo, in quest’ottica, che Isidoro riproponga un’osservazione analoga allorché<br />
spiega il valore del sostantivo praestigium proprio in riferimen<strong>to</strong> a Mercurio, a cui fa<br />
riferimen<strong>to</strong> lo s<strong>te</strong>sso verso di Orazio 35 . Il Commen<strong>to</strong> dello ps.-Acrone include a sua volta,<br />
con ogni probabilità con<strong>te</strong>nuti dell’esegesi più antica, quali lo s<strong>te</strong>sso Elenio Acrone o<br />
Porfirione, fiori<strong>to</strong> verosimilmen<strong>te</strong> nel III sec. e a noi giun<strong>to</strong> in forma ridotta 36 . La<br />
possibilità che l’osservazione sui praestringia<strong>to</strong>res, a cui sembra da collegare la prima <strong>pa</strong>r<strong>te</strong><br />
dello scolio ad div. Caec. 46, sia da includere fra questi ma<strong>te</strong>riali è rafforzata dal confron<strong>to</strong><br />
con la nota ad loc. di Porfirione, <strong>pa</strong>rzialmen<strong>te</strong> analoga (Iocoso fur<strong>to</strong>. Bene ‘iocoso’; non enim illo,<br />
quod ad auaritiae fraudem spectat; deinde ipse do<strong>ce</strong>t, quid sit ‘iocoso fur<strong>to</strong>’) 37 .<br />
A e §. Il secondo, già difettivo in antichità per la sezione carm. I, 1-IV, 2, sarebbe sta<strong>to</strong> in<strong>te</strong>gra<strong>to</strong> al<br />
principio del Medioevo trami<strong>te</strong> l’aggiunta di Ordo-Scholien e, soprattut<strong>to</strong>, di ma<strong>te</strong>riali provenienti da<br />
A, del quale costituis<strong>ce</strong>, per questa sezione, una sorta di versione aucta (NOSKE 1969, 206-207; 268;<br />
280). G rappresenta, nell’analisi di Noske, il ramo che meglio conserva il <strong>te</strong>s<strong>to</strong> di §; n, c e p sono<br />
ricondotti alla famiglia N, influenzata da A per l’in<strong>te</strong>ra sezione riguardan<strong>te</strong> le Odi: NOSKE 1969, 72-<br />
120, in <strong>pa</strong>rt. 121-137 per quan<strong>to</strong> riguarda G. La glossa ad carm. 1, 10, 8 non è, peraltro, inclusa<br />
nell’elenco di aggiun<strong>te</strong>, che § opera rispet<strong>to</strong> ad A (NOSKE 1969, 211-213), e sembrerebbe, dunque,<br />
doversi considerare legata ad A s<strong>te</strong>sso.<br />
35 Etym. 8, 33: Praestigium vero Mercurius primus dicitur invenisse. Dictum au<strong>te</strong>m praestigium, quod praestringat<br />
aciem oculorum. La ripresa isidoriana sembra abbreviare l'esegesi tràdita dallo ps.-Acrone, secondo un<br />
pro<strong>ce</strong>dimen<strong>to</strong> tipico del vescovo di Siviglia: FONTAINE 1959, 766-770. Lo s<strong>te</strong>sso Fontaine rileva, in<br />
<strong>pa</strong>rticolare alle pp. 750-751, il ruolo rilevan<strong>te</strong> dei commenti ad auc<strong>to</strong>res tra le fonti di Isidoro.<br />
Potrebbe, forse, essere ricondotta alla medesima linea esegetica anche l'osservazione di Marziano<br />
Capella nupt. Phil. et Merc. 1, 36. L’au<strong>to</strong>re definis<strong>ce</strong> praestigium l’abilità artistica di Mercurio, che dà<br />
sembianze simili al vero a statue di bronzo e marmo: Addo quod <strong>ce</strong>lebrat [scil. Mercurius] mirabile<br />
praestigium [elegantiam pingendi], cum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex anima<strong>to</strong>r inspirat; <strong>to</strong>tum <strong>ce</strong>r<strong>te</strong><br />
complacitum est, quicquid comit decorem iuvenalium gratiarum.<br />
36 Per un inquadramen<strong>to</strong> delle questioni relative a Porfirione e al suo rappor<strong>to</strong> con l’esegesi pseudo.<br />
-acroniana, cfr. SCHANZ – HOSIUS 1935 (= 1967), 155-157; SCHANZ – HOSIUS 1922, 167-168;<br />
HELM 1952; NOSKE 1969, 177-181; BORSZÁK 1988, in <strong>pa</strong>rt. 19-22; HERZOG-SCHMIDT 1993, 295-<br />
298.<br />
37 La s<strong>te</strong>ssa in<strong>te</strong>rpretazione di praestringium (sic in CGLL 7, 123; prostringium CGLL 5, 281, 23) è<br />
riportata dal glossarium Amplonianum primum; anche il glossarium Placidi sembra ricollegare, in due<br />
lemmi di non facile in<strong>te</strong>rpretazione, il sostantivo praestigium e l’attività del praestigia<strong>to</strong>r al verbo<br />
praestringere: Prestigium prestigia<strong>to</strong>r facit non prestringent <strong>ce</strong><strong>te</strong>ra. Prestringens prestigium prestigia<strong>to</strong>r facit non<br />
prestringens et <strong>ce</strong><strong>te</strong>ra (CGLL 5, 94, 21-22); Prestringens. Prestricturus. Prestringendus. Prestriguum. Prestia<strong>to</strong>r<br />
facit. Non prestringens. Et <strong>ce</strong><strong>te</strong>ra (CGLL 5, 136, 28). Tali glosse potrebbero, forse, essere messe in<br />
rappor<strong>to</strong> con l’affermazione di Varrone (ling. Lat. 5, 94), secondo cui praestigia<strong>to</strong>r fa <strong>pa</strong>r<strong>te</strong> dei<br />
vocaboli che derivano dal nome di un’ars o di una scientia e non dal verbo connesso, in ques<strong>to</strong> caso<br />
praestringere (cfr. De Luca in THLL s.v. praest(r)igia<strong>to</strong>r, 938, 67-69): Artificibus maxima causa ars, id est, ab<br />
ar<strong>te</strong> medicina ut sit medicus dictus, a sutrina su<strong>to</strong>r, non a medendo ac suendo, quae omnino ultima huic rei: hae enim<br />
earum rerum radi<strong>ce</strong>s, ut in proxumo libro aperietur. Quare quod ab ar<strong>te</strong> artifex dicitur nec multa in eo obscura,<br />
relinquam. Similis causa quae ab scientia vocantur aliqua, ut praestigia<strong>to</strong>r, moni<strong>to</strong>r, nomencla<strong>to</strong>r; sic etiam quae a<br />
studio quodam dicuntur, cursor, nata<strong>to</strong>r, pugil (Varr., ling. Lat. 5, 94).<br />
36