04.09.2013 Views

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

forse alla redazione antica della glossa pseudo-acroniana, databile al V sec. d.C.<br />

Significativo, in quest’ottica, che Isidoro riproponga un’osservazione analoga allorché<br />

spiega il valore del sostantivo praestigium proprio in riferimen<strong>to</strong> a Mercurio, a cui fa<br />

riferimen<strong>to</strong> lo s<strong>te</strong>sso verso di Orazio 35 . Il Commen<strong>to</strong> dello ps.-Acrone include a sua volta,<br />

con ogni probabilità con<strong>te</strong>nuti dell’esegesi più antica, quali lo s<strong>te</strong>sso Elenio Acrone o<br />

Porfirione, fiori<strong>to</strong> verosimilmen<strong>te</strong> nel III sec. e a noi giun<strong>to</strong> in forma ridotta 36 . La<br />

possibilità che l’osservazione sui praestringia<strong>to</strong>res, a cui sembra da collegare la prima <strong>pa</strong>r<strong>te</strong><br />

dello scolio ad div. Caec. 46, sia da includere fra questi ma<strong>te</strong>riali è rafforzata dal confron<strong>to</strong><br />

con la nota ad loc. di Porfirione, <strong>pa</strong>rzialmen<strong>te</strong> analoga (Iocoso fur<strong>to</strong>. Bene ‘iocoso’; non enim illo,<br />

quod ad auaritiae fraudem spectat; deinde ipse do<strong>ce</strong>t, quid sit ‘iocoso fur<strong>to</strong>’) 37 .<br />

A e §. Il secondo, già difettivo in antichità per la sezione carm. I, 1-IV, 2, sarebbe sta<strong>to</strong> in<strong>te</strong>gra<strong>to</strong> al<br />

principio del Medioevo trami<strong>te</strong> l’aggiunta di Ordo-Scholien e, soprattut<strong>to</strong>, di ma<strong>te</strong>riali provenienti da<br />

A, del quale costituis<strong>ce</strong>, per questa sezione, una sorta di versione aucta (NOSKE 1969, 206-207; 268;<br />

280). G rappresenta, nell’analisi di Noske, il ramo che meglio conserva il <strong>te</strong>s<strong>to</strong> di §; n, c e p sono<br />

ricondotti alla famiglia N, influenzata da A per l’in<strong>te</strong>ra sezione riguardan<strong>te</strong> le Odi: NOSKE 1969, 72-<br />

120, in <strong>pa</strong>rt. 121-137 per quan<strong>to</strong> riguarda G. La glossa ad carm. 1, 10, 8 non è, peraltro, inclusa<br />

nell’elenco di aggiun<strong>te</strong>, che § opera rispet<strong>to</strong> ad A (NOSKE 1969, 211-213), e sembrerebbe, dunque,<br />

doversi considerare legata ad A s<strong>te</strong>sso.<br />

35 Etym. 8, 33: Praestigium vero Mercurius primus dicitur invenisse. Dictum au<strong>te</strong>m praestigium, quod praestringat<br />

aciem oculorum. La ripresa isidoriana sembra abbreviare l'esegesi tràdita dallo ps.-Acrone, secondo un<br />

pro<strong>ce</strong>dimen<strong>to</strong> tipico del vescovo di Siviglia: FONTAINE 1959, 766-770. Lo s<strong>te</strong>sso Fontaine rileva, in<br />

<strong>pa</strong>rticolare alle pp. 750-751, il ruolo rilevan<strong>te</strong> dei commenti ad auc<strong>to</strong>res tra le fonti di Isidoro.<br />

Potrebbe, forse, essere ricondotta alla medesima linea esegetica anche l'osservazione di Marziano<br />

Capella nupt. Phil. et Merc. 1, 36. L’au<strong>to</strong>re definis<strong>ce</strong> praestigium l’abilità artistica di Mercurio, che dà<br />

sembianze simili al vero a statue di bronzo e marmo: Addo quod <strong>ce</strong>lebrat [scil. Mercurius] mirabile<br />

praestigium [elegantiam pingendi], cum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex anima<strong>to</strong>r inspirat; <strong>to</strong>tum <strong>ce</strong>r<strong>te</strong><br />

complacitum est, quicquid comit decorem iuvenalium gratiarum.<br />

36 Per un inquadramen<strong>to</strong> delle questioni relative a Porfirione e al suo rappor<strong>to</strong> con l’esegesi pseudo.<br />

-acroniana, cfr. SCHANZ – HOSIUS 1935 (= 1967), 155-157; SCHANZ – HOSIUS 1922, 167-168;<br />

HELM 1952; NOSKE 1969, 177-181; BORSZÁK 1988, in <strong>pa</strong>rt. 19-22; HERZOG-SCHMIDT 1993, 295-<br />

298.<br />

37 La s<strong>te</strong>ssa in<strong>te</strong>rpretazione di praestringium (sic in CGLL 7, 123; prostringium CGLL 5, 281, 23) è<br />

riportata dal glossarium Amplonianum primum; anche il glossarium Placidi sembra ricollegare, in due<br />

lemmi di non facile in<strong>te</strong>rpretazione, il sostantivo praestigium e l’attività del praestigia<strong>to</strong>r al verbo<br />

praestringere: Prestigium prestigia<strong>to</strong>r facit non prestringent <strong>ce</strong><strong>te</strong>ra. Prestringens prestigium prestigia<strong>to</strong>r facit non<br />

prestringens et <strong>ce</strong><strong>te</strong>ra (CGLL 5, 94, 21-22); Prestringens. Prestricturus. Prestringendus. Prestriguum. Prestia<strong>to</strong>r<br />

facit. Non prestringens. Et <strong>ce</strong><strong>te</strong>ra (CGLL 5, 136, 28). Tali glosse potrebbero, forse, essere messe in<br />

rappor<strong>to</strong> con l’affermazione di Varrone (ling. Lat. 5, 94), secondo cui praestigia<strong>to</strong>r fa <strong>pa</strong>r<strong>te</strong> dei<br />

vocaboli che derivano dal nome di un’ars o di una scientia e non dal verbo connesso, in ques<strong>to</strong> caso<br />

praestringere (cfr. De Luca in THLL s.v. praest(r)igia<strong>to</strong>r, 938, 67-69): Artificibus maxima causa ars, id est, ab<br />

ar<strong>te</strong> medicina ut sit medicus dictus, a sutrina su<strong>to</strong>r, non a medendo ac suendo, quae omnino ultima huic rei: hae enim<br />

earum rerum radi<strong>ce</strong>s, ut in proxumo libro aperietur. Quare quod ab ar<strong>te</strong> artifex dicitur nec multa in eo obscura,<br />

relinquam. Similis causa quae ab scientia vocantur aliqua, ut praestigia<strong>to</strong>r, moni<strong>to</strong>r, nomencla<strong>to</strong>r; sic etiam quae a<br />

studio quodam dicuntur, cursor, nata<strong>to</strong>r, pugil (Varr., ling. Lat. 5, 94).<br />

36

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!