3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
di Sallustio nelle His<strong>to</strong>riae, che lo definis<strong>ce</strong> “na<strong>to</strong> per perdere denaro e libero dalle<br />
preoccu<strong>pa</strong>zioni finché non erano incombenti”:<br />
De M. An<strong>to</strong>nio 310 . Hic est M. An<strong>to</strong>nius, dissolutissimus largi<strong>to</strong>r et <strong>to</strong>tius<br />
cura<strong>to</strong>r orae 311 maritimae, Cretae mortuus, de quo ipse di<strong>ce</strong>t: Et post 312 M.<br />
An<strong>to</strong>nii infinitum 313 illud imperium 314 senserant 315 (Verr. 2, 8), et quem<br />
Sallustius ait perdundae 316 pecuniae genitum et vacuum a curis nisi<br />
instantibus (HR 3, 3 M.).<br />
Proprio la citazione sallustiana accomuna l’esegeta ci<strong>ce</strong>roniano ad Arusiano Messio, sola<br />
altra fon<strong>te</strong> a trasmet<strong>te</strong>re il frammen<strong>to</strong> delle His<strong>to</strong>riae. Diverse, tuttavia, tan<strong>to</strong> l’occasione<br />
della citazione quan<strong>to</strong> l’es<strong>te</strong>nsione del <strong>pa</strong>sso evoca<strong>to</strong>: il <strong>te</strong>s<strong>to</strong> riporta<strong>to</strong> negli exempla<br />
locutionum è, infatti, perdundae pecuniae genitus, cita<strong>to</strong> per esemplificare il costrut<strong>to</strong> di genitus con<br />
il dativo del gerundivo 317 . Fra i due grammatici non sembra, dunque, da supporre un<br />
rappor<strong>to</strong> diret<strong>to</strong>, bensì con maggiore probabilità il riferimen<strong>to</strong> a una comune fon<strong>te</strong><br />
remota 318 . Quest’ultima potrebbe essere identificata con il vero Aspro, auc<strong>to</strong>r di primario<br />
prestigio nella tarda antichità, in <strong>pa</strong>rticolare appun<strong>to</strong> per quan<strong>to</strong> riguarda la menzione di loci<br />
di Sallustio 319 . Da <strong>te</strong>mpo chiarita dagli studiosi, infatti, l’influenza dei commenti di Aspro<br />
310 Deinde An<strong>to</strong>nio nei codici, nell’editio prin<strong>ce</strong>ps e nella Beraldina; la collectio commentariorum e P.<br />
Manuzio correggono deinde in de. Da Ho<strong>to</strong>man in poi è ac<strong>ce</strong>ttata l’in<strong>te</strong>grazione M.<br />
311 Cura<strong>to</strong>r largitatis orae i manoscritti, la prin<strong>ce</strong>ps, la Beraldina e l’Aldina; cura<strong>to</strong>r tuendae <strong>to</strong>tius orae Loys.<br />
La lezione a <strong>te</strong>s<strong>to</strong> è già nella collectio commentariorum, in Ho<strong>to</strong>man, in P. Manuzio e in Crenius.<br />
Un’isolata ipo<strong>te</strong>si di Robor<strong>te</strong>lli, su cui cfr. ORELLI-BAITER 1833 e STANGL 1909, 136, corregge in<br />
hic est M. An<strong>to</strong>nius <strong>pa</strong><strong>te</strong>r illius dissolutissimi..., in un <strong>te</strong>ntativo di salvare lo scolio dall’errore.<br />
312 Sic nella quasi <strong>to</strong>talità dei codici di Ci<strong>ce</strong>rone e qui in quelli pseudo-asconiani; pos<strong>te</strong>a nella glossa ad<br />
Verr. 2, 8 e nel manoscrit<strong>to</strong> k delle Verrinae; postquam bd. Loys corregge qui il <strong>te</strong>s<strong>to</strong> cita<strong>to</strong> in ipse alibi.<br />
Postquam; ipse di<strong>ce</strong>t. Postquam nella collectio commentariorum e in P. Manuzio.<br />
313 Finitum nella prin<strong>ce</strong>ps e nella Beraldina, corret<strong>to</strong> a <strong>pa</strong>rtire dall’Aldina.<br />
314 La locuzione infinitum illud imperium è ripresa da Lattanzio, div. inst. 1, 11, 22 per qualificare il<br />
regno di Nettuno.<br />
315 I primi edi<strong>to</strong>ri hanno senserat, corret<strong>to</strong> da Loys.<br />
316 Salustius e <strong>pa</strong>rdunde SM.<br />
317 Genitus illi rei faciendae, Sal. Hist. III perdundae pecuniae genitus (GLK 7, 476).<br />
318 All’ipo<strong>te</strong>si della fon<strong>te</strong> comune sembrano ricondurre anche le due menzioni, nella silloge pseudoasconiana,<br />
dell’orazione cum Lilybaeo de<strong>ce</strong>deret, in cui Ci<strong>ce</strong>rone aveva promesso ai Siciliani l’aiu<strong>to</strong>, poi<br />
chies<strong>to</strong> dagli isolani nella causa contro Verre. Il discorso è ricorda<strong>to</strong> nell’argumentum prepos<strong>to</strong> alla<br />
divinatio (et quod, cum de<strong>ce</strong>deret, in illa oratione quam Lilybaei habuit multa his benigne promisisset) e nella<br />
glossa ad div. Caec. 2 (Saepe esse pollicitum. In ea oratione quam de<strong>ce</strong>dens Lilybaei habuit). Significativo,<br />
nell’analisi del rappor<strong>to</strong> fra lo scoliasta e Arusiano Messio, che gli exempla elocutionum conservino, a<br />
proposi<strong>to</strong> del costrut<strong>to</strong> transitivo di detrec<strong>to</strong>, l’unico frammen<strong>to</strong> a noi pervenu<strong>to</strong> della cum Lilybaeo:<br />
Detrec<strong>to</strong> hanc rem, Cic. cum quaes<strong>to</strong>r Lilybaeo dec. quod non detrectare militiam, sed defendere provinciam indicata<br />
est (GLK 7, 469, 1-2). La coincidenza è rilevata da LONG 1862 2, n. ad loc.<br />
319 Aspro fu commenta<strong>to</strong>re della Coniuratio Catilinae e delle His<strong>to</strong>riae; a lui gli studiosi riconducono le<br />
numerose menzioni dell’opera annalistica di Sallustio, conservati dai grammatici e dagli scholia,<br />
220