04.09.2013 Views

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

di Sallustio nelle His<strong>to</strong>riae, che lo definis<strong>ce</strong> “na<strong>to</strong> per perdere denaro e libero dalle<br />

preoccu<strong>pa</strong>zioni finché non erano incombenti”:<br />

De M. An<strong>to</strong>nio 310 . Hic est M. An<strong>to</strong>nius, dissolutissimus largi<strong>to</strong>r et <strong>to</strong>tius<br />

cura<strong>to</strong>r orae 311 maritimae, Cretae mortuus, de quo ipse di<strong>ce</strong>t: Et post 312 M.<br />

An<strong>to</strong>nii infinitum 313 illud imperium 314 senserant 315 (Verr. 2, 8), et quem<br />

Sallustius ait perdundae 316 pecuniae genitum et vacuum a curis nisi<br />

instantibus (HR 3, 3 M.).<br />

Proprio la citazione sallustiana accomuna l’esegeta ci<strong>ce</strong>roniano ad Arusiano Messio, sola<br />

altra fon<strong>te</strong> a trasmet<strong>te</strong>re il frammen<strong>to</strong> delle His<strong>to</strong>riae. Diverse, tuttavia, tan<strong>to</strong> l’occasione<br />

della citazione quan<strong>to</strong> l’es<strong>te</strong>nsione del <strong>pa</strong>sso evoca<strong>to</strong>: il <strong>te</strong>s<strong>to</strong> riporta<strong>to</strong> negli exempla<br />

locutionum è, infatti, perdundae pecuniae genitus, cita<strong>to</strong> per esemplificare il costrut<strong>to</strong> di genitus con<br />

il dativo del gerundivo 317 . Fra i due grammatici non sembra, dunque, da supporre un<br />

rappor<strong>to</strong> diret<strong>to</strong>, bensì con maggiore probabilità il riferimen<strong>to</strong> a una comune fon<strong>te</strong><br />

remota 318 . Quest’ultima potrebbe essere identificata con il vero Aspro, auc<strong>to</strong>r di primario<br />

prestigio nella tarda antichità, in <strong>pa</strong>rticolare appun<strong>to</strong> per quan<strong>to</strong> riguarda la menzione di loci<br />

di Sallustio 319 . Da <strong>te</strong>mpo chiarita dagli studiosi, infatti, l’influenza dei commenti di Aspro<br />

310 Deinde An<strong>to</strong>nio nei codici, nell’editio prin<strong>ce</strong>ps e nella Beraldina; la collectio commentariorum e P.<br />

Manuzio correggono deinde in de. Da Ho<strong>to</strong>man in poi è ac<strong>ce</strong>ttata l’in<strong>te</strong>grazione M.<br />

311 Cura<strong>to</strong>r largitatis orae i manoscritti, la prin<strong>ce</strong>ps, la Beraldina e l’Aldina; cura<strong>to</strong>r tuendae <strong>to</strong>tius orae Loys.<br />

La lezione a <strong>te</strong>s<strong>to</strong> è già nella collectio commentariorum, in Ho<strong>to</strong>man, in P. Manuzio e in Crenius.<br />

Un’isolata ipo<strong>te</strong>si di Robor<strong>te</strong>lli, su cui cfr. ORELLI-BAITER 1833 e STANGL 1909, 136, corregge in<br />

hic est M. An<strong>to</strong>nius <strong>pa</strong><strong>te</strong>r illius dissolutissimi..., in un <strong>te</strong>ntativo di salvare lo scolio dall’errore.<br />

312 Sic nella quasi <strong>to</strong>talità dei codici di Ci<strong>ce</strong>rone e qui in quelli pseudo-asconiani; pos<strong>te</strong>a nella glossa ad<br />

Verr. 2, 8 e nel manoscrit<strong>to</strong> k delle Verrinae; postquam bd. Loys corregge qui il <strong>te</strong>s<strong>to</strong> cita<strong>to</strong> in ipse alibi.<br />

Postquam; ipse di<strong>ce</strong>t. Postquam nella collectio commentariorum e in P. Manuzio.<br />

313 Finitum nella prin<strong>ce</strong>ps e nella Beraldina, corret<strong>to</strong> a <strong>pa</strong>rtire dall’Aldina.<br />

314 La locuzione infinitum illud imperium è ripresa da Lattanzio, div. inst. 1, 11, 22 per qualificare il<br />

regno di Nettuno.<br />

315 I primi edi<strong>to</strong>ri hanno senserat, corret<strong>to</strong> da Loys.<br />

316 Salustius e <strong>pa</strong>rdunde SM.<br />

317 Genitus illi rei faciendae, Sal. Hist. III perdundae pecuniae genitus (GLK 7, 476).<br />

318 All’ipo<strong>te</strong>si della fon<strong>te</strong> comune sembrano ricondurre anche le due menzioni, nella silloge pseudoasconiana,<br />

dell’orazione cum Lilybaeo de<strong>ce</strong>deret, in cui Ci<strong>ce</strong>rone aveva promesso ai Siciliani l’aiu<strong>to</strong>, poi<br />

chies<strong>to</strong> dagli isolani nella causa contro Verre. Il discorso è ricorda<strong>to</strong> nell’argumentum prepos<strong>to</strong> alla<br />

divinatio (et quod, cum de<strong>ce</strong>deret, in illa oratione quam Lilybaei habuit multa his benigne promisisset) e nella<br />

glossa ad div. Caec. 2 (Saepe esse pollicitum. In ea oratione quam de<strong>ce</strong>dens Lilybaei habuit). Significativo,<br />

nell’analisi del rappor<strong>to</strong> fra lo scoliasta e Arusiano Messio, che gli exempla elocutionum conservino, a<br />

proposi<strong>to</strong> del costrut<strong>to</strong> transitivo di detrec<strong>to</strong>, l’unico frammen<strong>to</strong> a noi pervenu<strong>to</strong> della cum Lilybaeo:<br />

Detrec<strong>to</strong> hanc rem, Cic. cum quaes<strong>to</strong>r Lilybaeo dec. quod non detrectare militiam, sed defendere provinciam indicata<br />

est (GLK 7, 469, 1-2). La coincidenza è rilevata da LONG 1862 2, n. ad loc.<br />

319 Aspro fu commenta<strong>to</strong>re della Coniuratio Catilinae e delle His<strong>to</strong>riae; a lui gli studiosi riconducono le<br />

numerose menzioni dell’opera annalistica di Sallustio, conservati dai grammatici e dagli scholia,<br />

220

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!