3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
che è consacra<strong>to</strong> ritualmen<strong>te</strong> al dio. Proprio a sot<strong>to</strong>lineare ques<strong>to</strong> valore Virgilio<br />
alluderebbe ai <strong>te</strong>mpli di Doride e di Nettuno sull’isola di Delo: SACRA MARI et reliqua.<br />
Sane sacrum dicitur quod ri<strong>te</strong> sacratur deo, ut aedes, simulacra, dona. hic igitur aedium sacrarum etsi non<br />
aper<strong>te</strong>, attamen eiusdem ritus meminit, cum de insula loqueretur, in qua prae<strong>te</strong>rquam ut ‘sacra’ dixerat,<br />
id est sacrata, gratiam quoque posuit non solum Doridi matri Nereidum, quae traduntur deae maris, sed<br />
Neptuno etiam addidit, domina<strong>to</strong>ri videli<strong>ce</strong>t omnium in mari deorum. L’analogia sembra suggerire<br />
che i due scoliasti attingano a una medesima fon<strong>te</strong>, forse da ri<strong>ce</strong>rcarsi nella più antica<br />
esegesi virgiliana, di cui più vol<strong>te</strong> si è credu<strong>to</strong> di trovare traccia nella silloge pseudo-<br />
asconiana. Tale possibilità può essere comprovata dalla citazione di Verr. 1, 48 nella nota<br />
del Servius auctus ad Aen. 3, 84. Il locus ci<strong>ce</strong>roniano, ove è ricorda<strong>to</strong> che nemmeno i Persiani<br />
assaltarono Delo, è fra le fonti da cui il commenta<strong>to</strong>re trae la notizia, secondo cui il<br />
santuario non fu mai distrut<strong>to</strong>. Questa peculiarità giustifica l’aggettivo vetustus, che Enea<br />
impiega per descrivere la roccia di fondazione del <strong>te</strong>mpio, cui rivolge la sua prima preghiera<br />
(Aen. 3, 84: Templa dei saxo venerabar structa vetus<strong>to</strong>) 271 .<br />
La glossa pseudo-asconiana può, altresì, essere considerata ul<strong>te</strong>riore indi<strong>ce</strong> dell’at<strong>te</strong>nzione,<br />
riservata dal commenta<strong>to</strong>re ai problemi affini al soloecismus. La sostituzione di sacratus con<br />
sa<strong>ce</strong>r sembra, infatti, considerata una soluzione di minoranza, rispet<strong>to</strong> al più normale<br />
impiego del <strong>pa</strong>rticipio. L’osservazione richiama lo scolio ad Aen. 6, 484, cita<strong>to</strong> supra, in cui<br />
Servio classifica lo scambio come sostituzione di nomen pro <strong>pa</strong>rticipio, pro<strong>ce</strong>dimen<strong>to</strong> che può<br />
rientrare nel generico <strong>pa</strong>radigma dei solecismi per immutationem 272 .<br />
271 Sane quaeritur, cur saxum vetustum dixerit. Sed traditur a plurimis, in<strong>te</strong>r quos etiam E<strong>pa</strong>phus, vir peritissimus,<br />
refert, Delphis quodam <strong>te</strong>mpore evenisse, ut <strong>te</strong>mplum religiosum an<strong>te</strong> et intactum spoliatum in<strong>ce</strong>nsumque sit, ac post<br />
multas Corinthii urbes insulasque proximas <strong>te</strong>rrae motu haustas, Delon neque an<strong>te</strong>a, neque pos<strong>te</strong>a hoc incommodo<br />
vexatam, sicut Thucydides (2, 8). Quod etiam Ci<strong>ce</strong>ro in praetura Verrinarum (Verr. 1, 48) ita ait tantaque vis<br />
huius religionis est et semper fuit, ut ne Persae quidem cum bellum <strong>to</strong>ti Graeciae, diis<br />
hominibusque indixissent et mille navium classem Delum appulissent, quicquam conarentur<br />
aut violare aut attingere. Non mirum ergo, si aut ad (sua) <strong>te</strong>mpora poeta respondit, aut ad pristina, utpo<strong>te</strong><br />
quod religio numquam omnino vexata illo suo antiquo et vetus<strong>to</strong> saxo colebatur. Vel ‘vetus<strong>to</strong>’ religioso. Et quod<br />
‘venerabar’ ait, os<strong>te</strong>ndit se precatum (Schol. Dan. ad Aen. 3, 84). Che il verso virgiliano fosse ogget<strong>to</strong> di<br />
discussione già presso i primi esegeti del Man<strong>to</strong>vano è conferma<strong>to</strong> da Macrobio, Sat. 3, 3, 6, in cui è<br />
ricorda<strong>to</strong> che una diffusa opinione di Velio Longo riferiva vetustus, per immutatio, al <strong>te</strong>mpio;<br />
nondimeno, il costrut<strong>to</strong> soffre di una <strong>ce</strong>rta freddezza: Eodem versu non omit<strong>te</strong>ndum pu<strong>to</strong> cur saxo vetus<strong>to</strong><br />
dixerit exstructum <strong>te</strong>mplum. Velius Longus: Inmutatio est, inquit, epitheti: vult enim di<strong>ce</strong>re vetusta<strong>te</strong>m <strong>te</strong>mpli.<br />
Hunc multi alii commenta<strong>to</strong>res secuti sunt: sed frigidum est aedificii aeta<strong>te</strong>m notare.<br />
272 Fa esplicita menzione, a proposi<strong>to</strong> dell’immutatio, dello scambio nomen pro <strong>pa</strong>rticipio Carisio (353,<br />
20B).<br />
208