3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
3Eterov e)ce(te/rou sofo\v to/ te pa/lai to/ te nu=n. Ou ... - EleA@UniSA
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Ancor meno de<strong>te</strong>rminabili le fonti del Commen<strong>to</strong> alle Verrinae nel caso della glossa ad<br />
Verr. 1, 7. L’esegeta sot<strong>to</strong>linea il dupli<strong>ce</strong> riferimen<strong>to</strong> alla possibile <strong>pa</strong>zzia di Verre 126 , e<br />
dichiara che la ripetizione delle s<strong>te</strong>sse frasi e con<strong>ce</strong>tti, con eventuale variazione di <strong>to</strong>ni, è<br />
cifra stilistica della prosa ci<strong>ce</strong>roniana, dalle orazioni, ai dialoghi, alle epis<strong>to</strong>le. L’Arpina<strong>te</strong><br />
riprenderà, infatti, la trattazione sull’ingiusta condanna dei cittadini romani nel quin<strong>to</strong><br />
discorso dell’actio secunda (Verr. 5, 75) 127 :<br />
Agunt eum praecipi<strong>te</strong>m. Proprium Ci<strong>ce</strong>ronis et in orationibus et in 128<br />
dialogis et in epis<strong>to</strong>lis eandem saepe sen<strong>te</strong>ntiam di<strong>ce</strong>re 129 et uti eloquentiae 130<br />
diversis modis, iisdem sen<strong>te</strong>ntiis 131 tamen ab 132 aliqua 133 occasione repetitis.<br />
Nam et hîc repetitio furoris, in qua videtur insaniae Verris causa velle<br />
monstrari 134 . Est enim hic locus de suppliciis irrogatis (Verr. 5, 75), ubi os<strong>te</strong>ndit<br />
cives R. Verrem 135 praedonibus occidisse.<br />
126 L’Arpina<strong>te</strong> afferma che non c’è da stupirsi, se il con<strong>te</strong>gno dell’imputa<strong>to</strong> somiglia a quello di un<br />
folle. Le Furie hanno ormai preso il controllo della men<strong>te</strong> di Verre e lo trascinano alla rovina,<br />
vendicando i sacrilegi e le ingius<strong>te</strong> uccisioni da lui compiuti: Mihi pro <strong>ce</strong><strong>te</strong>ra eius audacia atque amentia ne<br />
hoc quidem mirandum videtur; multa enim et in deos et in homines impie nefarieque commisit, quorum s<strong>ce</strong>lerum<br />
poenis agitatur et a men<strong>te</strong> consilioque deducitur. Agunt eum praecipi<strong>te</strong>m poenae civium Romanorum, quos <strong>pa</strong>rtim<br />
securi percussit, <strong>pa</strong>rtim in vinculis necavit, <strong>pa</strong>rtim implorantis iura libertatis et civitatis in cru<strong>ce</strong>m sustulit. Rapiunt<br />
eum ad supplicium di <strong>pa</strong>trii, quod is<strong>te</strong> inventus est qui e complexu <strong>pa</strong>rentum abrep<strong>to</strong>s filios ad ne<strong>ce</strong>m du<strong>ce</strong>ret, et<br />
<strong>pa</strong>rentis pretium pro sepultura liberum pos<strong>ce</strong>ret (Cic., Verr. 1, 6-7). No<strong>te</strong>vole la climax, che segna la ripresa<br />
dei verbi, relativi al progressivo uscire di senno: agitatur et a men<strong>te</strong> consilioque deducitur ... agunt eum<br />
praecipi<strong>te</strong>m... rapiunt eum ad supplicium. Il locus è, altresì, ripreso nel IV libro di Nonio (336 L.),<br />
all’in<strong>te</strong>rno del vas<strong>to</strong> lemma agere, per illustrare l’equivalenza agere = urguere, impellere.<br />
127 Verre, secondo quan<strong>to</strong> riporta<strong>to</strong> da Ci<strong>ce</strong>rone, aveva <strong>te</strong>nu<strong>to</strong> in vita dei pirati, e condanna<strong>to</strong> al loro<br />
pos<strong>to</strong> i cittadini, che li avevano catturati: cur, inquam, civibus Romanis quos piratae <strong>ce</strong>perant securi statim<br />
percussis, ipsis piratis lucis usuram tam diuturnam dedisti (Cic., Verr. 5, 75)? Il dirit<strong>to</strong> alla provocatio, nega<strong>to</strong><br />
da Verre, si es<strong>te</strong>ndeva in realtà ai provinciali solo per consuetudine, ma non era sanci<strong>to</strong> da norme di<br />
dirit<strong>to</strong>: MITCHELL 1986, n. ad Verr. 1, 7.<br />
128 La preposizione è aggiunta da Ho<strong>to</strong>man e da Crenius.<br />
129 I codici e l’editio prin<strong>ce</strong>ps hanno eandem septam quam di<strong>ce</strong>re (P segna nel margine la possibile<br />
corrut<strong>te</strong>la); la Beraldina corregge septam in sen<strong>te</strong>ntiam. L’Aldina elimina il relativo, e stam<strong>pa</strong> eandem<br />
sen<strong>te</strong>ntiam di<strong>ce</strong>re; Loys aggiunge saepe fra l’aggettivo e il sostantivo. Saepius eandem sen<strong>te</strong>ntiam di<strong>ce</strong>re è<br />
nella collectio commentariorum, in Ho<strong>to</strong>man, in P. Manuzio, in Crenius e in SCHÜTZ 1815; la lezione a<br />
<strong>te</strong>s<strong>to</strong> è frut<strong>to</strong> dell’emendatio di ORELLI-BAITER 1833.<br />
130 Ho<strong>to</strong>man e Crenius correggono in eloquentia; indeciso fra le due lezioni Graevius.<br />
131 Iisdemque nella Beraldina e in Loys, in iisdem sen<strong>te</strong>ntiis Ho<strong>to</strong>man e Crenius.<br />
132 Omesso da P. Manuzio.<br />
133 STANGL 1912 sot<strong>to</strong>linea l’equivalenza fra aliqua e <strong>ce</strong>rta nel <strong>pa</strong>sso pseudo-asconiano.<br />
134 Repetitio Verris, in qua videtur insaniae Verri (veri S) causa velle monstrari, con ogni evidenza corrot<strong>to</strong>,<br />
è la lezione dei codici, ripresa nella prin<strong>ce</strong>ps e nella Beraldina; di nuovo, P ha nel margine il segno di<br />
corrut<strong>te</strong>la. Loys propone repetitio Verris, in qua videtur Verris insaniae causa velle monstrare. La collectio<br />
commentariorum, Ho<strong>to</strong>man, P. Manuzio e Crenius hanno repetitio furoris, in qua videtur Verris insaniae<br />
causa velle monstrare; demonstrare SCHÜTZ 1815.<br />
135 In<strong>te</strong>gra<strong>to</strong> a <strong>pa</strong>rtire dall’Aldina.<br />
175