alt mellom himmel og jord - Lokalhistorie.no

Margit Løyland
76
Hjalpi Gud ondo(anden) står det på ein runestein i mi heimbygd.
Slike gravstøtter, og dei runepinnene som siste tiåra stadig
dukkar opp under utgravingar, må vere av dei eldste skriftlege
kjeldene vi har om lokale førestillingar om religiøs tru og
tanke.
Arnstein reiste denne steinen etter son sin, Bjor, som døydde i
hæren då Knut angreip England står det på ein annan stein i Evje
i Aust-Agder. Skrifta er datert til å vere frå rundt 1000-talet, og
vert tolka slik at dette er eit tidleg prov på at kristendomen
hadde fått fotfeste i indre Agder rundt 1015-20, altså i god tid
før 1030. 1 Det er gjerne innføringa av ny tru ein kan få fram
med dei snaue tekstene på runesteinane. Men ein del av dei kan
daterast tilbake til folkevandringstid og formidle religiøse oppfatninger
frå førkristen religion.
Nokre tekster kan syne til førkristen gravskikk, eller uttrykke
redsel for og trussel om gravskjending, bl. a. trollmannsaktivitet.
Slike kjelder kan vere frå 400-, 500-, 600- og 700-talet.
Slik får vi til dømes kjennskap til at guden Odin først var mest
omtykt som magikar og seidmann. Men så endra ideala til elitegruppene
i samfunnet seg. Dei førande vart i større grad krigarar.
Denne nye eliten trengte ein krigsgud i staden for ein lur
trollmann. Dermed oppstod myten om ein innvandra og krigersk
Odin. 2
Kjeldeskriftavdelinga i Riksarkivet har ansvar for ein serie
runeinnskrifter, NIYR (Norske innskrifter til de yngre runer,
bd. 1-6). Det nyaste trykte bandet i denne serien kom i 1990
og omhandla m.a. dei siste runefunna som var gjort i Bergen.
Eit nytt har vore under arbeid, og teksten er no lagt ut på nettstaden
til NTNU. Jon Ragnar Hagland har skrive om nytt
runepinne- og grafittimateriale frå Trondheim. I eit kapittel tek
han for seg religiøse og magiske formel-innskrifter. Dei fleste
innskriftene stammar frå 1300- og 1400-talet. Fleire av innskriftene
inneheld referansar til kristen tru, m.a. fadervår. 3 Hei-