alt mellom himmel og jord - Lokalhistorie.no

Skriftlege kjelder til forståing
dei alltid har gjort. Mange av anklagepunkta mot trollfolk er
restar av katolsk trusarv, men kan også syne mot vår eiga tid: I
ein av trolldomsprosessane på Agder i 1660-åra har naboar stor
moro av å få ei kvinne til å lese ei bordbøn som vi kjenner godt
frå vår eiga tid: "I Jesu navn går vi til bords, og spise drikke på
ditt ord, deg Gud til ære oss til gavn, så får vi mat i Jesu navn". 9
Frå midten av 1600- til midten av 1700-talet skjer det mykje
med kyrkjelivet sentralt, som også må slå ut og merkast på kyrkjeliv
lokalt. Det er eit hundreår som spenner frå heksebrenning
til fornuft og rasjonalisme, frå trollfolk til vitskapsfolk.
Både den lutherske statsreligionen og den statlege styringsmakta
konsoliderar seg. Det skjer endringar i forkynninga, og i skilje
mellom lek og lærd. Det allmenne kunnskapsnivået blir
høgare, med konfirmasjon og skulevesen. Fleire les bøker. Kyrkja
blir sterkare og meir kontrollerande.
Trolldomssakene kan stå som eksempel på kontrollerande
stats- og trusmakt lokalt. Men er dei også eit uttrykk for at folk
flest engasjerte seg meir i kvarandre og i saker som angjekk
lokalmiljøa? Det kan vere dei var nøydd på grunn av folkevekst
og trange kår.
Det er viktig å skilje mellom kjelder som gir uttrykk for
"folk flest" sine oppfatningar av det religiøse og kyrkjeleg livet,
og dei kjeldene som gjev uttrykk for det idealiserte, rammesetjande
om dette livet. Den same livshistoria kan bli svært
ulikt framstilt i eit spontant vitneprov frå tingboka og i ei stilisert
likpreike.
Døme frå tingboksmateriale kan nyansere bilete av det gamle
samfunn som eit statisk og einsretta lokalmiljø. I tiåret mellom
1660 og 1670 var det i Feda ei stor trolldomssak. Rettsforhandlingane
gjekk over fleire år og endte med at ei kvinne vart
brend, to landsforviste og 16 andre innkalla og anklaga for å ha
utført trolldomskunster. Dei måtte gjennom lange prosessar for
å reinvaske seg, eller før dei vart erklært skuldige. 83