alt mellom himmel og jord - Lokalhistorie.no

Margit Løyland
86
og toleranse. Hit kom flyktingar frå aust og vest, og her kunne
studentar og teologar, men også vanlege norske menn og
kvinner lett kome i kontakt med alt frå separatistar, annleistruande
eller personleg truande til "inspirerte" eller "forrykte"
personar.
I reformasjonshundreåret var Amsterdam ein god stad å
røme til for dei som hadde vore tilhengjarar av husittarrørsla i
Böhmen. Medlemer frå desse brødremenighetene flykta
gjennom Europa som ei fylgje av trettiårskrigen, og ein av leiarane
deira, Comenius, slo seg på slutten av livet ned i Amsterdam.
Han budde der i 1660-åra. Comenius var ikkje bare religiøs
lærar, men kom og med mange nye idear innanfor vitskap,
ikkje minst pedagogikk. Han slo allereie tidleg på 1600-talet
frampå om å innføre allmenn skuleplikt i sju år for born frå 6årsalderen.
Men han var også talsmann for ei sterk heilskapstenking
og ville sameine religion og vitskap, tankar som vi seinare
finn hjå Pontoppidan. Comenius skreiv mykje, m.a ei bok
om det kristne livet som han kalla "Verdsens labyrint og hjartans
paradis". Desse tankane blir seinare tatt opp i Bunyans
"Pilegrims vandring", ei bok som i sin tur var ein inspirasjon
for Rosenius og hans vekkingslitteratur.
Ønsket om ei dansktalande kyrkje vart sterkt understreka i
samtidas reformerte Amsterdam. Den dansk-norske statsmakta
i København sendte pengar, og det blei til og med sendt ein
utsending til Norge for å samle inn midlar til ein dansk-norsk
kyrkjelyd og kyrkjebygg i Amsterdam. Konsistoriet i byen var
lenge på utkikk etter dansktalande prestar for, som dei sa:
"Hundrede og atter hundrede danske og norske" var i ein vanskeleg
situasjon fordi prestane ikkje visste kven som var skikka
til å gå til nattverd. På grunn av språket var det vanskeleg å drive
sjelesorg overfor denne gruppa! 12
Den lutherske kyrkja i Holland var ein minoritet i det calvinske,
reformerte landet, men også dei hadde god kontakt