Pasaia III - Pasaiako udala

102 I
KO MAIATZEAN, ERREPUBLIKAREN GOBERnuaren
aurkako kolpe militarra artean
hasteko zegoela, Mola jeneralak
agiri bat bidali zien bere isileko kideei
Iruñetik: “Isilpeko Agindua, 1.zka”. Ohar horren bitartez,
jeneral kolpeginak argi baino argiago eman zuen mandatua:
“Kontuan izan bortitzetan bortitzena izan behar duela ekintzak,
etsaia –indartsua eta ondo antolatua baita– ahalik eta azkarren
menderatzeko”. Ondoren, honakoa erantsi zuen:
“Mugimenduarekin bat ez datozen alderdi politiko, elkarte eta
sindikatuetako arduradunak, horiek jo behar dira lehen-lehenik.
Zigor zentzagarriak ezarriko zaizkie, mugimendu iraultzaileak,
grebak eta horrelakoak itotzeko” 42 1936
.
7.1 Molaren aginduak hitzez
hitz beteak
Ez, Frankismoaren indarkeria eta bortxa ez ziren amaitu irailaren
13 hartan, Mola eta Francoren tropak Pasaian sartu zirenean;
aitzitik, ondorengo egun, hilabete eta urteetan areagotu egin
ziren: fusilamenduak bata bestearen atzetik, purgaketak eta
errepresaliak lantokietan, kontrol zorrotza herritarren gain...
Horiek guztiak eguneroko sufrikarioa bihurtu ziren gerraostean.
Gipuzkoan, agintari militarrek auzipetutako 1.345 kasuetatik
639 heriotza-zigor ezarri zituzten. Hiltzera zigortutako pertsona
horietatik 485 exekutatu zituzten, eta 154 laguni zigorra konmutatu
zieten. Batzorde Probintzialak berraztertutako lehen
espedientea Jose Manzisidor Ibargurenena izan zen, Pasai
Donibanekoa bera: 1936ko azaroaren 1ean ezarri zioten heriotza-zigorra
EAJren izenean Pasaiako defentsa-batzordeko kide
izateagatik. Azkenean, zigorra konmutatu eta 30 urteko kartzelaldia
ezarri zioten, eta ondoren 14ra murriztu 43 . Jakin badakigu
Laurentzi Manzisidor Izeta, Telesforo Goienetxe Alzua eta
Celedonio Perez Serna pasaitarrek ere lepoa salbatu zutela.
Aitzitik, zorte bera izan ez zuten beste 14 herritar haien berri
zehatzik jakiterik ez dugu lortu orain arte. Nolanahi ere, uste
dugu bai datu hauek, eta bai gerra-kontseiluetan auzipetutakoen
ingurukoak azaltzen eta argitzen joango direla etorkizunean,
auzitegi militarretatik datorren informazioa –oraindik ikertzeko
dagoena– aztertzen denean 44 .
Gainera, ezin ahaztekoak dira inolako epaiketarik gabe egin
zituzten fusilamenduak. Mendekua, kontu-kitatzea, agintea nork
zuen nabarmendu nahia, herria izutzeko gogoa... horrelakoak
nahastu ziren tropa falangistek herrian sartu orduko egin zituzten
exekuzio haietan. Nahasmen giro hartan koka ditzakegu
Bidebietako Tiroan izan ziren hilketak, edo Manuel Garbizu
Etxeberria 35 urteko antxotarrarena. Falangista batek Garbizuri
dirua zor eta salatu egin zuen; hartzekoduna paretik kenduta zorra
ere kito, pentsatuko zuen. Banco Guipuzcoanoko bulegoko
zuzendaria eta Tapioca-El Negrito lantegiko gerentea zen
Garbizu, eta Antxoko Batzokiko presidentea. 1936ko urriaren 2an
atxilotu zuten, gauerdian, eta San Bartolomeko kartzelan eta
Ondarretako espetxean eduki zuten Hernanin fusilatu baino lehen
(fusilatu edo “askapen-gerran suzko arma batek eragindako zaurien
ondorioz” hil). Ez Garbizuk ez harekin fusilatutako beste 14
lagunek eduki zuten epaiketarik 1936ko urriaren 13an fusilatu
zituztenean, Zubiaga Aita Jesuitaren laguntza erlijiosoa baino ez.
Nazionalak Pasaian sartu zirenean edo 1936ko irailaren
13an fusilatutakoak
Berroaren koinatua
Felix ‘Makinas’-en koinatua
“Mariaren senarra”
Canal Ruiz, Miguel (Bidebietan)
Luengas, Marcelino
Moreno Rojo, Ovidio
Najera Marañon, Raimundo
San Baudelio del Campo, Antonio (heriotza azaroan inskribatu
bazen ere)
Metrailak Antxon harrapatua
Busselo Goikoetxea , Luisa