Pasaia III - Pasaiako udala
Pasaia III - Pasaiako udala
Pasaia III - Pasaiako udala
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
- Zortzi arrantzontzi, hainbat zerbitzutan laguntzarako buke<br />
gisa erabiliak, batez ere dragamina moduan: Trintxerpe,<br />
Danak-ondo, Danak-batian, Marce, Maria Angeles / D1,<br />
Julito/D2, Arco/ D-11 eta Iris/ D-12.<br />
Bilbo ebakuatzean, ontzi horietako gehienek Santoñara jo<br />
zuten, gero Santanderrera eta, azkenik, Frantziara. Bi izan ezik,<br />
(Nabarra, frankisten Canarias destroierrak hondoratu zuen<br />
Matxitxakoko borrokan, eta Gure Izarra, berriz, Castro Urdiales<br />
inguruetan galdu zen mina baten kontra talka eginda), gainerako<br />
bukeak 1939an itzuli zizkieten euren armadoreei.<br />
Nahiz eta gerrarako egokitu, arrantzontziak arrainetarako<br />
ziren; ez zeuden armada frankistako gerra-ontziei aurre egiteko<br />
behar bezala prestatuta. Beraz, bidezkoa da aitortzea eta goraipatzea<br />
Euskadiko Gudontzidian zerbitzatu zuten marinel haien<br />
guztien adorea eta kemena. Eta haien artean, pasaitarrena,<br />
balentriarik gogoangarrienetako bat eurek burutu baitzuten,<br />
Nabarra eta Gipuzkoa bouetako eskifaiek hain zuzen,<br />
Matxitxakoko borrokaldi hartan.<br />
Argitzen ari zuen 1937ko martxoaren 4ean Gipuzkoa,<br />
Bizkaya, Nabarra eta Donostia bouetako komandanteek<br />
Baionara joateko agindua hartu zutenean, Galdames zamaontzia<br />
babesteko. Galdames-ek, 173 bidaiariz gain, jakiak,<br />
sendagaiak, dirua eta makinaria ugari garraiatzen zituen Bilbo<br />
aldera, han deskargatzeko asmoarekin. Lau ontziek gaueko<br />
21:00ak aldera elkartu behar zuten zama-ontziarekin, Baiona<br />
mendebaldetik bost miliara. Hala hitzartua zuten.<br />
Bat egin ondoren, konboia astiro-astiro abiatu zen Bilbo<br />
aldera, itsasoa harrotua baitzegoen eta, frankisten bukeek atzemateko<br />
beldurrez, ezin zuten argiekin nabigatu. Kazkabar eta<br />
euri denboralearen erdian, Gipuzkoa eta Bizkaya ontziek hartu-emana<br />
galdu zuten batak bestearekin eta konboiko gainerakoekin.<br />
Biharamunean, martxoak 5, eguerdiko 13:30ak aldera,<br />
nazionalen itsasarmadako Canarias kruzeroak begiztatu<br />
zituen, eta tiro egin zuen Galdames ontziaren kontra.<br />
Hainbatetan jo zuten haren kroskoa. Lehen jaurtiketak<br />
Gipuzkoa ontziaren popako kanoian jo zuen, eta haren bi artillariak<br />
hil zituen. Batzuen eta besteen su ahala desorekatua zen<br />
oso, baina, hala ere, Gipuzkoa ontzikoek su egin zuten, erosoari<br />
erantzuteko. Beste jaurtigai batek Gipuzkoa-ren agintezubian<br />
jo zuen eta bertan zeuden hiru ontzikideak hil zituen,<br />
eta bouaren zati bat ere erre zuen. Egoera latz hartan, euskal<br />
ontzia itsasertzera hurbiltzen saiatu zen, Canarias atzetik jarraika<br />
hasiz gero lehorreko bateriek jo zezaten. Lucero eta Galea<br />
lur-muturretan eta Portugalete eta Getxo inguruetan zeuden<br />
kokatuta lehorreko bateriak. Frankistak, zelata hartaz ohartu<br />
zirenean, itsaso zabalera itzuli ziren berriro. Gipuzkoa ontzian<br />
hildakoetako bat Valeriano Sanz Perez pasaitarra izan zen.<br />
Bi ontziak elkarrekin borrokan ari ziren bitarte horretan,<br />
Bizkaya-k abagunea baliatu zuen Canarias-ek atzemanda zeukan<br />
Yorkbrook zama-ontzia askatzeko. Helburua lorturik,<br />
Bermeoko portura jo zuten Bizkaya eta Yorkbrook ontziek.<br />
Kostako baterien jomugatik aldendu zelarik, Canarias itsaso<br />
zabalera itzuli zen. Han, Donostia begiztatu zuen eta tiroka<br />
oldartu zitzaion, baina ozta eragin zion kalterik. Ondoren,<br />
Nabarra ontziarengana zuzendu zituen largabistak. Arratsaldeko<br />
15:10ean artilleria osoarekin egin zion eraso. Nabarra-ko<br />
komandanteak, Enrique Morenok, ofizial guztiak bildu zituen<br />
bere erabakia jakinarazteko: borrokan hondoratu, ontzia frankisten<br />
mendean errenditu baino lehen. Aginduari jarraiki, eurak ere<br />
tiroka hasi ziren, etsaiaren erasoari erantzuteko, baina apenas<br />
egin zioten urratu txikiren bat faxisten kruzeroari. Nabarra-n,<br />
aldiz, borrokak aurrera egin ahala, gero eta handiagoak ziren<br />
kalteak, gero eta gehiago hildakoak. Euskal ontziaren patu beltza<br />
begi-bistakoa zenean, komandanteak, lehen ofizialak eta<br />
zenbait ontzikidek ontzi barruan geratzea eta harekin hondoratzea<br />
erabaki zuten. 49 ontzikideetatik 20k salbamendu-txalupetara<br />
iristea lortu zuten, baina atxilo hartu zituzten. Une horretan,<br />
eztanda handi bat entzun zen, eta denek ikusi ahal izan zuten<br />
Nabarra urpera zihoala bere ofizialekin.<br />
Canarias kruzeroa Galdames-engana itzuli zen, eta <strong>Pasaia</strong>ko<br />
porturako bidea hartzeko agindu zion; 1936ko irailetik tropa<br />
nazionalen esku zegoen <strong>Pasaia</strong>.<br />
Hildako bat Canarias ontzian, bost Gipuzkoa-n, hogeita<br />
bederatzi Nabarra-n eta beste bost bidaiari Galdames zamaontzian.<br />
Horra itsaso-borrokaldi latz haren balantze krudela;<br />
euren ideiei amaiera arte leial eutsi zioten haien borroka zeinen<br />
miresgarria izan zen islatzen duena.<br />
Frankisten Baleares korazatuan bigarren klaseko marinel<br />
bezala enrolatu zuten Ricardo Arrillaga sanpedrotarra<br />
Baleares bere antzeko gerra-ontzien aurka egin zuen<br />
borrokaldi bakanetako batean hil zen. Bere izena garaileen<br />
zentsuan ageri da, eta baita Trintxerpeko kale izendegian<br />
ere.<br />
Enrike Moreno,<br />
Nabarra bou txikiko<br />
buruzagia, 10.000 tona,<br />
1.000 gizoneko eskifaia<br />
eta kalibre guztietako<br />
22 kanoi zeuzkan<br />
Canarias kruzero frankistari<br />
aurre egitea erabaki<br />
zuen gudari zangarra.<br />
Juan Pardo<br />
San Gil.<br />
I 95
Change language