Pasaia III - Pasaiako udala

40 I
Gazteria Sozialistei dagokienez, antolakunde hori Tomas
Meabek sortu zuen Bilbon, 1903an, eta 1905eko urrian PSOEk
egindako Kongresuan onartu zuten. Pasaiako Gazteria
Sozialisten elkartea 1932ko Kongresuan izandakoen artean
agertzen da.
Euskadiko Partidu Komunista (EPK) - “La Union”
sindikatua
Euskadiko Partidu Komunistaren (EPK) sorreraren testuingurua
hobeki ulertzeko, beharrezkoa da berriro ere PSOEk eta Euskal
Herriko elkarte sozialistak –Facundo Perezaguak 1886ko uztailaren
11n sortua– izandako bilakaera aztertzea. Lehen Mundu
Gerraren lehertzeak eta 1917ko iraultza sobietarraren garaipenak
ataka berri batera eraman zituen Europako alderdi sozialistak:
1889an alderdi sozialistek eta laboristek langile-mugimenduen
ekintzak koordinatzeko sortu zuten II. Internazionalera
atxikirik jarraitzea zen aukeretako bat; eta bestea, Komintern-era
elkartzea (Komunista Internazionalera), horretarako alderdi
berriak sortuz, langile-mugimenduari izaera oldartsuagoa emanez,
eta modu horretan, II. Internazionala kontrolatzen zuten
elementu berritzaileekikoa etetea.
PSOEko lerroetan ere izan zen eztabaida hau. 1921eko apirilean
afiliatu sozialista gehienek, 8.808 botorekin, II.
Internazionalean jarraitzea erabaki zuten, baina gutxiengo
zabal batek, 6.000 boto ingururekin, PSOErengandik banandu
eta PCE (Espainiako Partidu Komunista) sortzea erabaki zuen. Eta
hala, III. Internazionalera biltzea.
PSOEtik bereizitako ezpalekin osatu zen hasiera batean alderdi
berriaren zutabea, baina herriaren babes askorik gabe: ekintza
ugari antolatu arren, euren planteamenduak muturrekoegiak
ziren artean langile klasearen gehiengoarentzat.
1922an Eibar, Donostia, Pasaia, Errenteria, Irun eta Hernaniko
afiliatuek Gipuzkoako Federazio Komunista eratu zuten.
Nahiz eta, berez, alderdi politikoa izan, EPK-ko kideak lan
sindikalagatik nabarmendu ziren batez ere, UGTren eta CNTren
“lehiakide” izan arren.
Arestian, UGT sindikatuaz aritu garenean, aipatu dugu bazela
Langileen Zentro bat (Langile Elkarteen Lokala izenez ere deitua),
Magdalena kaleko 10.ean (Blas de Lezo kalea, egun).
Gertu, oso gertu zegoen Alderdi Komunistaren egoitza ere, kale
bereko 3. zenbakian. Lokal hori erabiltzen zuten UGTko afiliatuek
euren mitin eta hitzaldietarako, baina 1931ko maiatzaren
1eko festaren ospakizunen ondotik, desadostasun larriak sortu
ziren sindikatuko hainbat sekzioren artean –komunista joerakoak
ziren nagusi–, eta, ondorioz, UGTko kideek beste egoitza
batera jotzea erabaki zuten. Marina kafetegiko beheetara, hain
zuzen (gaur egun Iparra taberna dagoen horretara, Nafarroa
etorbideko 15.ean).
Partidu Komunista bera La Union, Pasaiako arrantza-langileen
sindikatuari estu lotuta egon zen hainbat urtez. Sindikatu honen
egoitza Illumbe etxarte estuan zegoen, Francisco Andonaegui
kaleko 21. zenbakiko solairuartean (gaur egungo Euskadi
Etorbidean, Caixaren bulegoa dagoen tokian). Hasiera batean
UGTri atxikita egon zen, baina gero Partidu Komunistak hartu
zuen bere kontrola. Juan Astigarrabia zen idazkaria, itzal handiko
kidea alderdian; idazkari nagusi izatera ere iritsi zen ondorengo
urteetan. Eta 1936an, J. A. Agirrek, “Erri Lan Zaingoko”
Kontseilari izendatu zuen bere gobernuan. Udal Artxibategiko
datuen arabera, 1936ko urtarrilean, 1.235 afiliatu zituzten San
Pedro inguruan, eta 85 Antxon. Egile batzuen arabera, ordea,
700 besterik ez zituen 17 .
Partidu Komunistaren ekarpenik handienetako bat autodeterminazioaren
gaiari buruz egindako analisia da. Euskal gizartean
Autonomia Estatutuaz hitz egiten hasi zen garaian, alderdiak
eztabaida zabaldu zuen bere lerroen artean. Eta bide horretan
hartutako lehen erabakia, 1935eko ekainaren hasieran, PCE-
EPK osatzea izan zen, partidu komunista nazionala eta klasekoa.
“Hasta el momento presente, ha sido el Partido Comunista de
España el único que con su programa de liberación nacional y
social, la luchado por el derecho de autodeterminación de las
nacionalidades oprimidas, incluso hasta su separación del Estado
español…
El Congreso Nacional del Partido Comunista de Euzkadi reconoce
plenamente la existencia de la nacionalidad vasca, expresada en
la comunidad de idioma, territorio, homogeneidad étnica, cultura
y, sobre todo, en la voluntad decidida de la mayoría del país, que
lucha por sus derechos nacionales frente al imperialismo español
que lo sojuzga en combinación con la burguesía vasca y los grandes
propietarios de Euzkadi…
La constitución del Partido Comunista de Euzkadi significa: impulsar
grandemente la lucha revolucionaria por la liberación nacional,
que constituye al mismo tiempo un factor decisivo para la
liberación económica y social de las masas de nuestro país frente
a la explotación de la propia burguesía nacional y del imperialismo
español opresor del pueblo vasco”.
Gipuzkoako gizartean ordezkaritza eskasa izanagatik ere,
PCE-EPK alderdiak paper garrantzitsua jokatu zuen gerraren
bilakaeran.
EAJ- PNV
1917-1918 aldera, euskal nazionalismoak etengabeko gorakada
izan zuen, eta gero eta gehiago txertatu zen langileen artean.
Oroi dezagun Solidaridad de Obreros Vascos sindikatua, geroko
ELA-STV, 1911n sortu zela.
Bilakaera azkar honek berriro ere tirabirak sortu zituen alderdiaren
barruan, batetik Madrildik abiatutako errepresio kanpainagatik;
eta, bestetik, alderdi barruko kritikengatik Bizkaiko
Diputazioko eta Bilboko Udaleko ordezkarien lana zela eta ez
zela. Horrek guztiak eztabaida kate luzea ekarri zuen posibilisten
eta independentisten artean. 1921ean, Comunión
Nacionalista Vasca delakoa bitan zatitu zen: aipatutako
Comunión delakoa batetik, eta, bestetik, talde independentistena,
Eusko Alderdi Jeltzalea izena berriro hartuta.
Primo de Rivera jeneralaren diktadura garaian (1923-1930)
batzoki batzuk itxi egin zituzten eta hainbat atxiloketa ere bai,
baina gainerakoan ez zen borroka askorik izan, eta EAJren taldeek
tokian-tokian egindako ekitaldiak ere ez zituzten debekatu.
Horrek guztiak lagundu zuen bi taldeen arteko liskar-giroa