Pasaia III - Pasaiako udala

Agintariek Errepublikaren alde egin zutenak salatzera bultzatzen
zuten, beldurrezko eta mesfidantzazko giroa zabalduz.
Partikularren arteko salaketak askotan erabiliak izaten ziren
kontu zaharrak garbitzeko, eta akusazio horietako asko errefusatzea
zaila zen, erakunde judizialek neke handirik ez baitzuten
hartzen egitateak argitzeko.
Behin gerra bukatutakoan errepresioaren hedadura, kartzelatutakoen
kopuruari kontu eginik egiazta daiteke. Gatazka
baino lehen preso-kopurua ez zen 10.000tik gorakoa; 1939an,
berriz, 270.000koa zen, hortik aurrera pixkanaka behera egiten
hasi zelarik. Gauzak horrela, atxiloketa-eremuak ugarituz joan
ziren Errepublikaren aldeko armadako kideak ikertzeko eta
sailkatzeko asmoz. Ebaluazio on bat lortzeko eta halaxe zigor
ziur batetik ihes egiteko altxamenduarekiko atxikipenagatik
ezagunak ziren pertsonengandik abalak lortzea ezinbestekoa
zen. 1943an 43.000 ziren atxilotutako gizon-emakumeak 70 .
Bai esparruetan bai kartzeletan bidegabekeriak, abusuak eta
torturak ohikoak ziren. Presoek jasaten zituzten pilaketa-baldintza
kaxkarrak, higienerik eza eta elikadurarik falta zirelaeta,
tifusa eta tuberkulosia eta horren antzeko gaixotasunak
erraz zabaltzen ziren, heriotza-kopuruak nabarmen areagotuz.
Hau da Jacinto Etxeberria Bárcena, 32 urteetako Pasai San
Pedroko meatzariarena; 1937/11/04ean Burgosen kartzelaratua
eta bertako kartzelan 1941/08/10ean birika tuberkulosiarengatik
hildakoa.
Halaber, torturengatik edota epaiz kanpoko exekuzioengatik
gertatutako heriotzak normalean ez ziren era horretan erregistratzen.
Agintariek orduko legeriari heltzen zioten, Ihes Legeaz
askotan baliatzen zirelarik; horrela, ihes egin nahian hil zituztelakoan
zuritu ohi zituzten heriotza haietako asko. Presoek
jasaten zituzten bizi-baldintza apalgarriek ‘barruko etsaia’
zeritzotena adoregabetzea errazten zuten, presoak berriz kristautzeko
eta berriz hezteko lana (kapilauen esku zegoena)
lagunduz 71 .
Nazional-katolizismoaren printzipio berresleetan oinarriturik,
Lanarengatiko Zigor-Erredentzio sistema bat ezarri zen.
Langileen Diziplina-Batailoiak eta Presondegi-Kolonia
Militarizatuak eratu ziren; hortaz, erregimenak eta hainbat
enpresak espetxeratuak erabili zituzten lan-esku merke gisa,
oso lan-baldintza gogorretan aritu behar zuten lanean, berreraikitze-obretan
eta herri-lan proiektuetan jardunez.
Ezkerrean: amnistia
agiria, 1990ean sinatua,
Juan Aldai Sarasolaren
alde.
Eskuinean: Besteak
beste, Angel Lorenzo
Ansolaren aurkako
salaketak. Aranzadi-
Eusko Jaurlaritzako
Gizarte Gaiene eta
Etxebizitza saila:
“Localización de documentación
de personas
privadas de libertad
durante la Guerra
Civil y la posguerra”
Aranzadi-Eusko
Jaurlaritzako Justizia,
Lan eta Gizarte
Segurantza saila
“Proyecto de investigación
y localización de
fosas de las personas
desaparecidas durante
la Guerra Civil”.