Pasaia III - Pasaiako udala

Ezkerretik eskuinera,
Felipe Goikoetxea,
Ibarrakoa, eta Lucilo
Vega, Vicente Galarza,
Luis Goldarazena,
Fermin Crespo,
Andres Elosegi, Jose
Ramon Salaberria eta
Felipe Maya pasaitarrak,
Itxarkundia
batailoikoak, “Pago
Txiki” posizioan,
Legutioko su-lerroan
(Araba), 1937ko otsailean.
Felipe Maya.
86 I
“Goizeko lehen orduan Errenteria hutsik dagoelako berria
iritsi da. Hori jakinda, denbora galdu gabe, zutabe bat antolatu
da Becerra komandantearen aginduetara. Oiartzungo frontea
babesten duten konpainiek osatu dute zutabea. Inolako
erresistentziarik gabe okupatu dituzte Errenteria eta Pasaia” 38 .
Lekukotza guztiak bat datoz, beraz: Pasaiako biztanleria
itsasoz ebakuatu zuten, modu antolatuan, Bilbo aldera.
Galerna ontzia preso hartua
1936ko urriaren 15ean, Galerna ontzia atzeman zuten itsasoarmada
nazionaleko lau bouk: Alcazar de Toledo, Virgen de
Iciar, Denis eta Virgen del Carmen ontziek, hain zuzen.
Galerna-k, Vendaval-ekin batera, posta-zerbitzua egiten zuen
Baiona eta Bilbo artean; posta eta pertsonak garraiatzen
zituen.
Zer diren kontuak: PYSBE faktoriarena zen Galerna ontziko
lehen ofiziala, Jorge Martin Posadillo faxista ezaguna zen.
Camara jatetxean bizi zen lehorrean zegoenean. Egun batzuk
lehenago, hainbat lagun agertu ziren jatetxean, harengatik galdezka,
baina ez zegoenez, alde egin zuten. Hura akabatu
nahian ote zebiltzan kezkatuta, Donibaneko Batzokian eskaini
zioten aterpe Posadillori. Honek, ordea, traizio egin zien jeltzaleen
konfiantzari, eta frankistekin adostu zuen Galerna
euren esku uztea. Ontzian zihoazen, besteak beste, Jose
Ariztimuño Aitzol, Jose Juriko Zarco pilotaria, Francisco Saizar
Mujika mediku donostiarra eta ANVko afiliatua, eta Jean
Pelletier hegazkin-pilotu ezaguna. Honek bakarrik salbatu
zuen lepoa, frantses nazionalitatea zuelako. Besteak Hernanin
fusilatu zituzten, urriaren 18an, aurrez inolako epaiketarik egin
gabe.
Gaur egun zalantza gutxi dago Galerna ontziaren harrapaketa
Posadilloren bete-beteko azpikeria izan zela esateko. Alde
batetik, kontuan izan behar da bou nazionalek Pasaiako portutik
17 miliara atzeman zutela, eta Jaurlaritzak agindua emana
zuela kostatik 40 edo 50 miliara nabigatzeko, matxinatuekin
aurrez-aurrekorik saihesteko noski. Bestalde, Anacleto de
Aranaren testigantzaz gain (aurrerago jasoa dago) eta Pedro
Lekuona Baionako kontsul espainiarraren txostenaz gain, hortxe
daude Jean Pelletier pilotuaren memoriak, hor dira ontziko
hainbat marinelen adierazpenak. Zergatik geratu zen bestela
German Gomez Galerna-ren kapitaina lehorrean, ontziaren
ardura lehen ofizialaren esku utzita? Posadilloren esku, alegia.
Honek, bukea Pasaiako portura iritsi orduko, frankisten lerroetara
jo zuen.
Ez zen Galerna izan itsaso-armada frankistak harrapatutako
ontzi bakarra. Andres Perezen eta Alfredo Fraileren argazkiekin
landutako Bilbao para España (Bilbo Espainiarentzat)
film dokumentalean 12 minututan ikus ditzakegu Coveo eta
Itxaropena ontziak ere, Pasaiako moilan lotuta, umez eta
emakumez gainezka. Hauek aterpetzeko Bilbotik abiatu bai,
baina bidean harrapatu zituzten, itsas zabalean.
Fotogrametan sorospen sozialeko emakumeak ikus daitezke,
ogia eta esnea banatzen. Hala aitortu zidan zuzenean ontzi
barruko haietako batek: Antxotik atera zela eta Bilbon errefuxiatu,
handik umeak jasotzen zituzten herrialde haietako
batera joateko, baina bat-batean Pasaian azaldu zela ostera,
zer gertatzen zen ulertzen ez zuela. Eguneko otordu bakar
hura hartu ahal izateko, bai emakumeek eta bai neska-mutikoek
Viva Cristo Rey! oihukatu behar izaten zuten, bestela ez
zieten-eta jatekorik ematen. Bitarte horretan bizikleta-fabrika
zaharrean eduki zituzten, Buenavistako Alkateordetza
zaharreko atzealdean.