Pasaia III - Pasaiako udala

146 I
Gerra Kontseilua eta lau urteko zigorra Ernesto Arteaga militante
anarkistari, “Gora Euskadi Askatuta” oihu egiteagatik.
Aranzadi-Eusko Jaurlaritzako Gizarte Gaiene eta Etxebizitza saila:
“Localización de documentación de personas privadas de libertad
durante la Guerra Civil y la posguerra”
Aranzadi-Eusko Jaurlaritzako Justizia, Lan eta Gizarte Segurantza
saila “Proyecto de investigación y localización de fosas de las personas
desaparecidas durante la Guerra Civil”.
Kongresu barnean zein kanpoan oso ongi ulertu zen adierazpena
oihukatu zuena: “¡Quieto todo el mundo!”. O-23ko sustoaren
ondorioz, frankismoaren biktimen memoria eremu pribatura
itzuli zen; eta alderdi politikoetatik haratago burututako
saiakerak espazio publikotik irten ziren.
“…enséñales a respetar
mi memoria…” IV
2002az geroztik, biktimen ahaideen eta gizarte zibilaren
eskaerei erantzunez hainbat eta hainbat bide-bazterretan eta
bakartegitan tiroz zulatutako eskeletoak eta burezurrak agertu
izanak, biktimen senideen lekukotasunak eta adituen azterketa
zehatzak lagunduta, memoria historikoa berreskuratzeko
beste prozesu paralelo batzuen katalizatzaile eta dinamizatzaile
modura balio izan du.
“Somos los nietos de los obreros que nunca pudistéis matar
/ Somos los nietos de los que perdieron la guerra civil” 82 .
Ahapaldi hau “La Polla Records” euskal punk-rock taldearen
“No somos nada” kantari dagokio, zeinak gizarte zibilaren
mugimenduaren zutabea ongi laburbiltzen baituen, hots,
belaunaldi batek bere jatorri sozial eta politikoarekiko duen
identifikazioa. Aitona-amona asasinatuak eta errepresaliatuen
oroimena jada berreskuratu nahi da –“nunca pudistéis matar”eta
lehen espazio intrafamiliaren parte zena, kanporantz ateratzen
da. Gerra Zibileko errepresioaren biktimen eta diktaduraren
lehen urtekoen zuzeneko belaunaldiak balio soziala
atxikitzen du. Euretaz harro hitz egin eta, lehen aldikoz, familian
leku erreferentzial bat hartzen dute kasu anitzetan.
Alabaina, beste zenbait ahots kexu azaltzen da, esanez
horrelako jarrerek jada orbainduta zeuden zauri zaharrak
berriz irekitzen dituztela, bi Espainien arteko zatiketa tradizionala
gainditzea ahalbidetu zuen hitzarmena ahulduz. Eta
batez ere deshobiratzeek ‘dena’ izorratzen dutela aldarrikatzen
du. ‘Dena’ edo ‘todo’ baieztapen horrek ongi islatzen du
trantsizioak eskuinarentzat nola utzi nahi izan zuen ‘dena konpondua’;
Francoren esaldi famatu hari men eginez: “¡Queda
todo atado y bien atado!”.
Baina hilobi komunak bilatu, aurkitu, zulatu, argitara eraman
eta horien aldeko omenaldiak egitearen inguruan sortzen
den memoriaren ekoizpen horren espazioan, errepresio
frankista jasan zuten biktimen eta lekukoen ‘lekukotasunaren
birbalorizazioa’ nabarmentzekoa da bereziki, memoria historikoa
berreskuratzeko ardatz nagusietako bat da-eta.
‘Aitonaren batailatxoa’ esapideaz ezagun zen gerra osteko
esamoldea, urte luzeetan belaunaldien arteko komunikaziorik
ezaren paradigma eta genero narratibo trufatutzat hartua.
Garrantzi ezin handiagoko ezagutza soziologiko eta antropologiko
bilakatzeko bidean da, batez ere ‘aitona/amona bentzutuaren’
adierazpen narratiboaren kasuan. Hau da, aitona
IV Secundino Antón Sancho. Antón-Alberro familiaren dokumentazio funtsa. Secundino Antón Sancho Plazaolako trenbideko langilea zen. Matxinadari laguntza ez
emanaren akusaziopean 1936/09/18an Andoainen atxilotu eta Ondarretako kartzelara eraman zuten. Donostian 1936/10/04an bere aurka ospatutako gerra kontseiluan
heriotza zigorrera kondenatua izan zen. 1936/10/20an goizeko 6:30etan asasinatu zuten Ondarretako kartzelan bertan. Erail aurretik bere emazte Juanita
Alberrori idatzi zion azken gutunean bere alabei zer eskatzen zien: “…enséñales a respetar mi memoria…”.