Pasaia III - Pasaiako udala

Ernesto Goñi, zutik,
ezkerreko lehena,
Miranda de Ebroko
presondegi eremuan.
144 I
y políticas extremistas, que no tenían arraigo ni ambiente
entre los naturales. Así puede señalarse la zona pesquera de
Pasajes donde penetró el virus comunista y la industrial del
partido judicial de Vergara especialmente la población de
Eibar, Elgoibar y Mondragón de franco sabor marxista. En el
resto de la provincia incluso en San Sebastián, las ramas
monárquicas y partidos que defendían los postulados de propiedad,
orden, familia y religión, eran los más numerosos y la
vida sin grandes apasionamientos se deslizaba en un ambiente
de tranquilidad y trabajo hasta el advenimiento de la
República en 1931”.
II Errepublikaren gaitzespenean erregimen berriak erabilitako
erremintak gailena hezkuntza sistema frankista izan zen.
Alabaina, hezkuntza ez zen izan iraganeko irudien gordailu
bakarra. Erregimen frankistak Espainiaren historiaren ikuspegi
propioa euskarri ezberdinen bidez transmititu zuen: NODO,
EFE agentzia, ‘Movimiento’ zelakoaren prentsa, pelikulak, hitzaldi
politikoak… Lortu nahi zena zera zen: jendeak ‘gertatua’
propagandak aurkeztutako errealitatearekin erlazionatzea,
erregimenaren legitimizazioarentzat argumentu eraginkorrena
izanik. Iraganaren gaitzespenaz gain ‘Espainiaren berpizkundearen’
mitoa eraiki zuen frankismoak, milaka biktimei esanahia
edo zentzua eman nahirik. Ildo horretan eliza, gurutze,
monolito, hilarri eta abarretan ‘erorien’ zerrendak ezarri zituzten
tokian tokiko oroimen-gune gisa aurkeztuaz.
Monumentuek aitortza publikoaren espazio sinbolikoa
itxuratzen bazuten ere kale izendegia zen herritarren eguneroko
bizitzan presente zen oroimen-lekua. Erregimen berriak
kale eta plaza izendegia bat-batean bilakatu zuen. Esate baterako
Donostian, izenez aldatu zuten lehena ‘Avenida de la
Libertad’ izan zen, ‘Avenida de España’ izenarekin ordezkatuz.
Pasaian berriz, Trintxerpeko barrutiari izena aldatu nahi
izan zion erregimen berriak; klase borrokekiko zuen konnotazioa
eten asmoz ‘Nuestra Sra. del Carmen’ izenarekin bilakatuz.
Pasaian aldatu zituzten beste zenbait kale izen: Francisco
Andonegi kalea General Mola izenera aldatu zuten,
Trintxerpen, egun Euskadi Etorbidea dena; Antxon berriz
Sabino Arana kalea Primo de Riveran bilakatu zen. 2002an
espainiar estatuko 8.107 udalerrietatik 3.423tan mantentzen
zen toponimia frankista, hau da, espainiarren %42a diktadurarekin
zerikusiriko kale-izendegia mantentzen duten herrihirietan
bizi zen 79 .
Neurri hauek ez zetozen bat biktima errepublikazaleek eta
euren senideek jaso zuten tratamenduarekin, lehendik aipatutako
onuretatik kanpo gelditzeaz gain, ‘Espainiaren etsaitzat’
ere jo baitzituen propaganda ofizialak, gerran zehar egindako
izugarrikeria askoren erantzule gisa erdeinatuak izan zirelarik.
Gauzak horrela, familia askok euren samina isilean bizi behar
izan zuten, inongo kalte-ordainik lortzeko aukerarik izan gabe,
ildo horretatik bideraturiko ekintzek abusu gehiago pairaraziko
zizkieten beldurrez. Erregimenaren arrazoibide ofizialetik
aldendutako memoria-mota ororekiko etsaitasun nabarmena
erakusten baitzuen diktadurak.
Gerraren biktimen memorian, orokorrean, etxearen eta
familiaren unibertsoarekin loturiko transmisioa biltzen duen
eremua dago. Iragana orainaldira ekartzeko prozesu hauetan
guztietan, beste pertsonen oroimena aktibatzean, zereginei
buruzko jakintzak, ezagupenak, eta gorputzaren bizipenak
transmititzean, norbanakoak memoriara jotzen du, bere
memoriara alegia, iragana orainaldian sartzeko. Bizi-memoria
da, zenbait kasutan emozio desberdinetan eta xehetasun sotilekin
adierazten dena. Memoria hau, maiz, aberastasun narratibo
izugarriarekin eta xehetasun ugarirekin azaleratzen da, eta
kasu gehienetan, jakintza onartuaren barruan sartu ez den
jakintza osatzen du, norbaitek erreskatatu eta prestigioa emateko
zain. Oro har, gerran pairatutakoa familiaren intramemorian
mantentzea ausentziak presentzia bihurtzeko bideak izan
direla esan daiteke, maite izandakoen eta ingurune familiarrarekin
loturiko gertaeren oroimena lantzen dutelako. Hau guztiari,
sarritan, sufrimendu erantsi bat gehitu behar zaio, ausentzian
oroitu behar duenak ausentzia eragindako faktoreak eguneroko
harreman sareetan aurrean dituenean; fusilatzaileak,
desjabetutako etxeak e. a.; edota dolu-etenaldiak edo dolu-ezinak
dekretatzean.
“¡Quieto todo el mundo!”
1975eko azaroaren 20an Carlos Arias Navarro Gobernuko
Presidentea, TVEren agerraldi batean negar-malkoz, Francisco
Franco diktadorearen heriotza iragarri zuenean, hainbat galdera
zertu zituen gizarteak. Diktaduraren azkeneko urteak erregimenari
erantzuteko modu ezberdinen gorakadagatik karakterizatu
ziren, ikasleek eta langileek protagonizatuak. Halaber,