Pasaia III - Pasaiako udala

ESTATUTUA GORA ETA ESTATUTUA BEHERA
Errepublikak iraun zuen bitartean euskal politikaren nondik
II. norakoa bideratu zuten gertakarietako bat, zalantzarik
gabe, Hegoaldeko lau probintziek nahi zuten Autonomia
Estatutuaren idazketa eta botazioa izan zen.
Estatutu bakar baten alde agertu ziren lau herrialdeetako udalak
1932ko urtarrilaren 30ean, Nafarroakoek botoak bereizi zitezela
eskatu zuten baina, probintzia barruan gehiengo absolutua
eskuratzen ez baldin bazuten Estatutu horretatik kanpo geratuko
zirela iragarriz.
Estatutuaren Txostena izango zenaren oinarria Eusko
Ikaskuntzaren lana izan zen, eta hartan ez zen kontuan hartu
Estatutuaren bitartez Vaticanoarekin hitzarmenak zuzenean
sinatzeko ahalmena izatearen asmoa. Bide posibilista honek,
PNVk onartua, talka gogorra egin zuen karlisten jarrerarekin,
foruen aldarri zaharra egin baitzuten ostera. Lau probintzien
estatutua onartu zuen gure udalen gehiengoak 1932ko ekainaren
19an, baina Nafarroa barruan 109 izan ziren aldeko udalak
eta 123 aurka, azken orduan alkate askok ez zutelako udalek
berek agindutako baiezkoa eman.
Nafarroa banandurik zegoela lau probintzietarako asmotik,
gainerako hiru probintzietarako estatutua geldialdi batean egon
zen 1933ko otsailaren 13a arte. Kontu handia eduki zuten ezkerrekoek
batzorde berri honen osaketan —hiru errepublikazale,
bi sozialista eta ANVko bat—, PNVk ez zetzan beregana bildu
estatutuaren lorpena —hiru probintziena bakarrik izan arren—,
eta honek urruntze eta liskar giroa sortu zuen nazionalisten eta
Errepublikako gobernuaren artean. Juan Pablo Fusik dion bezala
(El problema vasco en la II República): “Catalunyak zeukanaren
antzeko autonomia nahi zuen gobernuak: Errepublikari zintzoro
leial eta botere autonomoa ezkerraren esku”.
Estatutua onartu zuten ostera udalek
Agindutako lana burututakoan, Kudeaketa Batzordeek hiru probintzietako
udalak deitu zituzten, Gasteizen bil zitezen 1933ko
abuztuaren 6an, Estatutua berriro bozkatzeko.
Udalek estatutua onartua zutela (239 udal alde, 28 aurka eta
15 boto zuri), herri erreferenduma egitea besterik ez zen falta,
Errepublikako Gobernuak ebatzitakoa betetzeko.
Pasaian honako emaitza eman zuen Estatutuaz eginiko erreferendumak
1933ko azaroaren 5ean:
Boto emaile kopurua Alde Aurka
3.855 3.111 167
San Inazioak
Donibanen. Eduardo
Lagarde. Guipúzcoa
en los dibujos de
Eduardo Lagarde,
1924-1932 op. cit.
Esku hartze handia izan zuen erreferendumak Pasaian (%85),
eta aldeko agertu ziren pasaitarrak gehiengo nabarmenez (%80).
Horrek garbiki adierazten du, noski, interesa piztu zuela gaiak
herrian, eta emaitzak frogatu egiten duela pasaitarrena handik
eta hemendik etorritakoz osaturiko nortasuna izan arren —edo
horregatik beragatik agian—, integratze eta bertakotze prozesu
azkarra izan zuela biztanleriak. I 61