Pasaia III - Pasaiako udala

Julian Pindadoren aurkako
epaiketa abiatzen duen
fitxa, auzibide militar laburtuan
eratu zuten makroprozesu
baten lehendabiziko
orrialdea, eta Lorenzo
Manzisidorren heriotzazigorraren
konmutazioa.
Aranzadi-Eusko
Jaurlaritzako Gizarte
Gaiene eta Etxebizitza
saila: “Localización de
documentaciónde personas
privadas de libertad durante
la Guerra Civil y la posguerra”
Aranzadi-Eusko
Jaurlaritzako Justizia, Lan
eta Gizarte Segurantza saila
“Proyecto de investigación
y localización de fosas de
las personas desaparecidas
durante la Guerra Civil”.
142 I
Kontzentrazio eremuak erregimen berriaren egonkortzean
funtzio ezberdinak betetzen zituzten, baina batez ere gizarte
eta norbanakoaren kontrolerako ziren erabiliak. Propaganda
ofizialak lan-behartuak gerraren errudunek suntsitu zutena
berreraiki zezatena justifikatzeko erabiltzen zuten 72 . Langileen
Diziplina-Batailoietako batean zigortuak Aritxulegiko tunela
eta Oiartzun eta Lesaka arteko bidea eraikitzen aritu ziren
lanean behartuta.
Hain zuzen, Europan, Gerra Arteko garaian, erregimen
demokratiko, autoritario edota totalitarioen artean, erregimenik
errepresiboenetako bat Francorena izan zen; bakegaraian
erregimenik hiltzaileena izan zen 73 . Estatu kolpearen
osteko fase odoleztatu batean luzatuta, gerra zibil luze
batez baliatu zen, garaitutakoen artean errepresaliatu-kopuru
izugarri altua eraginez, eta horiei gehitu behar epaiz kanpoko
hilketak, ‘legezko errepresioa’, kartzela politikoa, kontzentrazio-zelaiak,
lan behartuak, erbesteratzeak eta arazketak,
bazterketa sozialaren sistema ezin hobeto sendotu zuten
baliabide nabarmenetako batzuk soil-soilik aipatzearren.
Dena den, II. Mundu-Gerran faxismoek jasan zuten porrotetik
Francoren erregimenak bizirik iraun izanak, erregimenaren
beraren barne-bilakaerak eta bere politika errepresiboaren
iraupen luze-luzeak frankismoa sistema iraunkor bilakarazi
zuten. Eta gauzak horrela, oroitza publikoa eta iraganaren
interpretazio ofiziala propaganda ofizialistaren ibilbide
estuetatik eta jatorrizko legitimazio eta ordenaren eskutik
ibili zen ia esklusiboki, oroitza alternatiboa (ia beti famili
girora baztertua) eta garaitu zuen etsaiaren esperientzia
kolektiboa linbora bidaliz.
Atxiloketa masiboak, torturaren instituzionalizazioa, erailketak,
desagertzeak, kartzela baldintza doilorrak, kontzentrazio
esparruak, obra publiko eta pribatuetan aritzeko preso
politikoen esklabutza, ama errepublikazaleen umeen bahiketak,
hautu politiko errepublikar edota iraultzailea zutenetatik
haratagoko kolektiboen jazarpena eta giltzapetzea, (intelektualak,
homosexualak…) ‘gorrien’ erakunde eta familiei ondarea
espoliatzea, eskala handiko umiliatze eta ostrazismo laborala
eta abar luze-zabala.
Borroka zibilaren osteko urteetan, erregimen berriak gatazkaren
interpretazio jakin bat inposatu zuen gizartean 74 . Alde
batetik, gerra ‘gorrien’ aurkako gurutzada modura goretsi
zuen eta garaipena eta garaileen heroismoa behin eta berriro
ospatu eta goraipatu zituen, matxinadan parte hartu zuten taldeen
leialtasuna ziurtatzeko oso lagungarriak baitziren horrelako
ekitaldiak. Aldi berean botere-eremu ezberdinak eskuratzeko
elkarren artean lehian aritzen baziren ere. Alde batetik,
zentsura instituzionalizatzeko sistema bat ezartzeak eta hezkuntza
kontrolpean egoteak arestiko iraganari buruz erregimenak
eskainitakoak ez-bezalako ikuspen alternatiboak izatea
eragozten zuten, gobernua garaituen memoria ezabatzen
ahalegintzen baitzen. Jose Luís Ledesmaren arabera, erregimenaren
estrategia nagusietako bat ‘memoria esklusiboaren’
inposizioa eta Errepublikarren tradizio eta memoriaren ezereztapena
izan zen; zeinak ‘gorri’ izaera soila baitzuten diktadura
garaian 75 . Ildo berean, Conxita Mir-ek baieztatzen du
frankismoaren oinarriko enfrentamendu sozialak, sistema
politiko, balio ideologiko eta portaera arau berriak inposatze-