Pasaia III - Pasaiako udala

42 I
gipuzkoarrak garela, bizkaitarrak eta nafarrak garela. Hitz batean,
EUSKALDUNAK, eta gure Herriak, EUZKADIk, autodeterminazio
eskubidea izatea nahi dugula, bere etorkizuna askatasunez
erabaki dezan. NBEren xedapenek eta nazioarteko praktikak
ere onartzen dute gaur egun autodeterminazio eskubidea”.
Alde estrategikoari dagokionez, PNVk tradizionalistekin,
eskuindarrekin eta monarkikoekin nahi zuen aliantza, eta hala
gauzatu zen 1931ko hauteskundeetan. ANVk, aldiz, nahiago
izan zuen errepublikazaleekin eta sozialistekin batu, bai
1931n (CRS-ANV), baita 1936an ere, Frente Popular-a osatu
zutenean. Betiere, Euskal Herriaren eskubideak aitortu eta
ahalbidetuko zituen euskalduntasuna onartuko zuen egoera
demokratikoagoa defendatzeko prest egotea, hori zen baldintza.
Hilabete batzuk geroago ANVk ordezkaritza zuen jada udalean,
1931ko apirilaren 12ko hauteskundeen ondotik. II.
Errepublikaren aldarrikapenaren sorreran edo abiapuntuan
egon ziren boz haiek.
EAE-ANVko militanteek bazuten egoitza Antxon, gaur egungo
Nafarroa Etorbidearen 22. zenbakian. Lehen afiliatuen artean,
honakoen berri izan dugu: Juan Garmendia Artola (San
Pedrokoa), Miguel Elizalde Zulaika (Antxokoa) eta Ignacio Uria
Etxeberria (Antxokoa hau ere).
Alderdi honi lotu beharko litzaioke Gerraren eta
Faxismoaren kontrako Elkarte Femeninoa. Trintxerpeko Illunbe
baserrian elkartzen ziren elkarte honetako kideak.
Avance Marino sindikatua (CNT)
1910ean Solidaridad Obrera sindikatuaren inguruan bildutako
hainbat taldek Central Anarco-Sindicalista delakoa sortu zuten:
CNT. Autogestioan, federalismoan eta elkar laguntzan oinarritzen
zuten euren jarduera sindikala. Aurreneko urte haietan ez
zuten ordezkaritza aipagarririk izan Gipuzkoan; 1919 arte ez
zen Donostian antolakunde anarkistarik izan.
Pasaiari dagokionez, 1934ko uztaila arte ez dago CNTko taldeen
idatzizko berririk. Orduan sortu zen aurrenekoa,
Magdalena kalearen (gaur egun, Blas de Lezo) 10. zenbakian.
Gerora, ordea, Trintxerpe izan zen CNT sindikatuaren jardueraren
bihotza; hauspoa, berriz, Avance Marino sindikatua.
Trintxerpe, garai hartan, “Gipuzkoako, eta, agian, Euskal
Herri osoko gune iraultzaile eta gatazkatsuena zen”, José
Ignacio Orejas Pérez 19 historialariaren hitzetan. “Izan ere bertako
lan-baldintzak, 1915az geroztik, ez ziren pertsona batek
jasatekoak. Donostiako kapitalak urte hartan ikusi zuen Pasai
San Pedrokoa zela bere alturako arrantz -ontzidi indartsua jartzeko
porturik aproposena. Ontzidia, ordea, ez zen Donostian
kokatu, hiriburuko aristokraziak ez baitzuen bizimolde donostiarra
zapuztu nahi”. Horretarako zegoen Pasaia, eta horretarako
zeuden Pasaiako langileak, Donostiako belle epoque postala
ez itsusteko.
Pasaiako ontziek, asko eta ondo hornituak, berebiziko
garrantzia izan zuten Gipuzkoako ekonomiarentzat. Aitzitik,
itsasoko gizonen lan-baldintzak ez ziren jasangarriak,
Trintxerpeko urbanismo-antolakuntza anabasa hutsa zen, eta
immigrante galegoen eta haien familien bizi-baldintzak negargarriak.
Horrek guztiak bihurtu zuen Trintxerpe langile-klasearen
aldarrikapen eta borroken bihotz eta hauspo.
Ategorrietako zorigaiztoak, 1931ko greba zela eta, eragin
zuen “Avance Marinoko arrantzaleak CNTra igarotzea”, José
Ignacio Orejasen esanetan. “Izan ere, PCEk manipulatu egin
zituela sentitu zuten. Horregatik kendu zuten Astigarrabia kargutik
eta pasa ziren CNTra. Trintxerpeko sindikaturik garrantzitsuena
bihurtu zen orduan CNT”, Orejasen arabera. Urte
haietan Pasaian sindikatu honetara afiliatutako kideak 835 eta
850 bitartean ziren. Lehen kopurua Udal Artxibategiko agirietan
zehaztutakoa da, eta bigarrena sindikatuak berak ematen
du Avance Marino aldizkariaren hirugarren zenbakian.
Oroitzapen iluneko greba haren ondoren, Avance Marino
sindikatuko idazkari nagusia J. Marín izan zen. Afiliatuen
gogo-bihotzak suspertzen nahikoa lan izan zuen.
Gero, CNTk Miguel Gonzalez Inestal jarri zuen sindikatuaren
gidaritzan. Lan ona egin zuen Gonzalez Inestalek; hala
goraipatu du behintzat Jesus Carballo Quirogak bere lekukotzan.
Afiliatuak defendatu zituen armadoreen aurrean, admnistrazio-auziak
konpondu zituen eta hilero-hilero Avance
Marino - La Voz del Marino aldizkaria argitaratu zuen.
Aldizkariaren 1.000 eta 1.500 ale bitarteko tirada hura Euskal
Herriko kostalde osoan irakurtzen zen. 1936ko uztaila baino
lehentxeago, Gonzalez Inestalek utzi egin zuen Avance
Marino-ko idazkari nagusiaren kargua, eta Juan Varelak hartu
zuen haren lekukoa.
Altxamendu militar faxistaren ondoren, sindikatu honek parte-hartze
nabarmena izan zuen miliziano gipuzkoarren defentsako
ekintza militarretan. Hala gogoratu digu Jose Ignacio
Orejasek: “Avance Marinoko gizon askok jo zuten borrokara
Garmendia komandantearekin eta Jose Luis Oterorekin.
CNTren ordezkaria zen Otero Gipuzkoako Defentsa
Batzordean. Tolosako eta Beasaingo fronteetan aritu ziren
borrokan. Jakin zutenean militarrak Loiolako kuarteletatik atera
zirela, hiriburura bueltatu ziren, Aietetik hain zuzen,
Donostian altxamendua azpiratzeko”.
Ezin dugu ahaztu, bestalde, CNTko hainbat militanteren
abentura, Xauen torpedo-ontzian. Haiek ere Pasaiako portutik
atera ziren Donostia matxinoen atzaparretatik babesteko.
Avance Marino-k bazuen bere lokala, gaur egungo Euskadi
etorbidearen 13. zenbakian. CNT-FAIren lokala, berriz, etorbide
bereko aurreneko zenbakian zegoen. Frantsesaren Etxea