Pasaia III - Pasaiako udala

Jesus Carballo goizeroko
hitzordura txintxo,
San Pedroko lagunei
huts egin gabe.
deitu zuten Antxoko zineman. Gainezka egin zuen aretoak eta
kanpoan geratu behar izan zuen jendeak. Batzarrean erabaki
zen arrasteko bi edo hiru pareja aterako zirela eta arrantzatutakoa
grebalarien artean banatuko zutela. Eta hilaren amaierarako
akordiorik lortu ezean, ontzidi guztia mugiaraziko zutela
euren kontura.
Esan gabe doa Franco jeneralaren altxamenduak ezereztu
egin zuela greba haren helburua.
Pasaian Seixoko hainbat lagun bizi ginen: Mirandatarrak,
Loberiatarrak, Santometarrak eta gogoan ez dudan besteren bat
ere bai.
1936ko uztailaren 17an, afaldu ostean, Trintxerpera joan
nintzen, festetarako asmoarekin. Baina dantzan ez nekienez,
plana aldatu eta lagunei esan nien zinemara nindoala,
Truebara.
Zinematik atera ondoren, kalea gurutzatu nuen geltokira joateko
eta han non ikusi nuen asaltoko guardien auto bat pasatzen,
guardiaz gainezka. Iritsi zen azkenean autobusa eta
orduan jakin genuen zer ari zen gertatzen. Bidaiari batek jakinarazi
zuen Melillako hornidura tropak matxinatu egin zirela
Errepublikaren Gobernuaren aurka. Uztailaren 18ko goizaldea
zen. Gerra Zibila hastera zihoan.
Hasieran inork ez zion garrantzia handirik eman gertaerari,
baina matxinada hura ez zen isolatutako zerbait: laster batu zitzaizkien
altxatuei Mola jenerala Iruñean eta Queipo de Llano
jenerala Sevillan. Sindikatuak ere konturatu ziren, eta Gobernu
Zibilaren aurrean manifestatu ziren armak eskatzen,
Errepublika defendatu ahal izateko. Bitartean, Donostian,
falangistek hainbat eraikin okupatu zituzten, eta kaleetan
Loiolako kuarteleko militarren aurka borrokatzen zuten langileek.
San Pedron, Luzuriaga eta Torrea lantegietan, altzairuzko
xaflekin aritu ziren estaltzen kamioi batzuk; gerrako tankeak
ziruditen, zulotxo batzuekin, eskopetaren kanoia ateratzeko
doi-doi.
Mola jenerala, erreketeen zutabe baten buru, Donostia alderantz
hasi zen hurbiltzen. San Pedroko kamioi blindatu haietako
bat Tolosa aldera atera zen gogor egiteko, baina iritsi aurretik
errekete-patruila batekin egin zuten topo, eta borrokan
inorako ez zela geratu zen kamioia. Harrapatu eta hantxe bertan
fusilatu zituzten. Kamioi txiki hartan zihoan Manuel, “buzoaren
dendan” gurekin bazkaltzen zuen galegoa. Gerra madarikatu
hartan hildako lehen ezaguna izan zen.
(Oso litekeena da Manuel Gil Garcia izatea, Pasai San
Pedroko Bake Epaitegian egindako ikerketetan oinarrituta.
Informazio gehiago hildakoen zerrendan. Egilearen oharra).
Uztailaren amaieran Trintxerpera joan nintzen. Farmaziaren
parean jende multzoa ikusi nuen auto txiki bat inguratuz.
Gerturatu nintzen eta hantxe ikusi nuen, autoak atzean zeraman
ordezko gurpilaren zulotik pasata hildako gizonezko bat,
paisanoz jantzita. Felipe Goena jauna zen, San Pedroko parrokoa.
Gero kontatu zidaten Kontxako hondartzan harrapatu
zutela, bi pistola gainean zeramatzala. Ziotenez, Donostiako
Kasinoa, egungo Udalaren egoitza, okupatu zuten matxinoetako
bat zen.
Egun haietan Almirante Cervera kruzeroa eta Velasco suntsitzailea
kostatik agertu ziren, eta kanoikadaren bat edo beste
bota zuten. España korazatua ere azaldu zen eta kanoikada batzuk
jaurti zituen San Markoko gotorlekuaren kontra. Ontzi
horiek Ferrolen zeuden. Ordurako altxatuen esku eroria baitzen
Ferrol.
Egun batez Benito anaiak eta biok Kaputxinoen gain horretara
gerturatzea erabaki genuen, Errenterian zer gertatzen ari zen
ikusteko. Baina bertara iritsi aurretik motor hotsa entzun eta
hegazkin bat ikusi genuen oso goi hegan. Bonba batzuk jaurti